پورتال۱ آرشیو وب فارسی:اطلاعات: قطعه ای هم هست از «فرهنگ» ـ پسر وصال شیرازی ـ در همین دوران، حاکی از حسرت تجدد، و اینکه الگوی زندگی خوب را از اروپا باید گرفت. آرزوی رسیدن به تمدنی نظیر تمدن اروپا. قصیده ای طولانی هست، فقط چند خطش را می آوریم: چشم بگشا بیا ببین انوار سوی پاریس از در و دیوار دیدة رازبین خود بگشای تا ببینی ز هر طرف اسرار سرّ آزادگان و آزادی حق نموده بر این کسان اظهار همگی خواجه های آزادند نیست مملوک،جمله شان احرار همه دارای مکنت و ثروت همــه با مال و دولـت بسـیار همگی صاحبان منصب و شغل همــه سرکـرده و همه سالار شهری آراسته چو خلد برین باغـی آراسـته چـو بـاغ بهار ماهرویان و گلعـذاران را بنگـر از هر طرف قطار قطار اکنون خیابانهای پاریس: در خیابان و کوچه ها بینی کرسی و صندلی دویست هزار نیمکت هایی که در باغ ملّی پارس و خیابانها می گذاشتند. همه کالسکه های پر دلبـر همــه «واتورها» پر از دلـدار واتور یعنی اتوبوسهای شهری. توی ذهن مردم رفته بوده که نمونه ایده آل زندگی و تمدّن و تجدّد، نوع اروپایی هست و ما باید سعی کنیم که مثل آنها بشویم. از سوی دیگر هرج و مرج داخلی بسیار برای مردم طاقت فرسا بود. از جمله در همان اوایل، یکی دو سال قبل از مشروطه، مسأله ای که بر سر آن بسیار حرف شد، این بود که پدر مادرها در قوچان، دختران خود را به ترکمن ها می فروشند برای اینکه بتوانند مالیات بپردازند. حکومت خراسان فشار بر رعیتها داشته، برای گرفتن مالیاتهای سنگین، یعنی این طور منعکس شده بود در روزنامه ها که این رعیتها، زارعان، دخترانشان را به مبلغ کم و به قیمت دو ریال پنج ریال می فروختند به ترکمن ها و پولی به دست می آوردند تا بتوانند مالیاتشان را بپردازند! این موضوع مورد تبلیغ بسیار شدید قرار گرفت و تصنیفی ساخته شد درباره آن، یعنی از زبان همان دختران قوچانی. اکنون چند بیت: بزرگان جملگی مست غرورندر خدا، کسی فکر ما نیست ز انصاف و مروّت سخت دورندر خدا، کسی فکر ما نیست رعیّت بی سواد و گنگ و کورندر خدا، کسی فکر ما نیست هفده و هجده و نوزده و بیستر خدا، کسی فکر ما نیست تصنیفی بود که همه جا خوانده می شد. دنباله اش: گر از کوی وطن مهجور ماندیمر خدا، کسی فکر ما نیست و گر از هجر او رنجـور ماندیمر خدا، کسی فکر ما نیست نپنداری ز عشقـش دور ماندیـمر خدا، کسی فکر ما نیست مگر مردان ما را خـواب بـرده؟ر خدا، کسی فکر ما نیست غیـوران وطـن را آب بـردهر خدا، کسی فکر ما نیست که اغیار آب از احباب بردهر خدا، کسی فکر ما نیست هفده و هجده و نوزده و بیستر خدا، کسی فکر ما نیست این تصنیف خیلی مؤثر واقع شد. راجع به دخترفروشی به ترکمانها که گویا واقعیتی داشته هست، در تاریخ «بیداری ایرانیان» ناظم الاسلام کرمانی هم شرحش آمده؛ شرحی جانسوز که می گوید: «این خانواده هایی که می خواستند دخترانشان را بفروشند، التماس می کردند به خریداران ترکمن که بیایید اینها را در خواب بردارید و ببرید، برای آنکه این بچه ها نفهمند که دارند جدا می شوند از پدر و مادر!» نظیر این نوع جریانها فوق العاده مؤثر واقع شد برای اینکه زمینه را فراهم کند برای مشروطه، به امید آنکه راه تازه ای، راه نجاتی در برابر گشوده شود. باز این چند بیت طنزآمیز را از ادیب الممالک فراهانی ببینیم. او از خانواده قائم مقام هست، وزیر محمدشاه ـ که او را کشتند، و این یکی از اولین نشانه های برخورد تجدد و سنت بود. قائم مقام نیز از کسانی بود که می خواست کشور تکانی بخورد و جان بر سر آن نهاد. حرف بر سر تجدد ظاهر هست: به ایران از اروپا گشت روشن چراغ تربیت، شمع تمدن غزالان ریختند از ناف، نافه پلنگان ریخته خون ها ز ناخن دبیران چون غزالان با تبختر وزیران چون پلنگان با تفرعن یکی دل می برد بهر تمتّع یکی سر می بُرد بهر تفنّن منظور این هست که کشور را بازیچه خود قرار داده اند. تغییر دادن روش می دهند، برای سوارشدن از نو بر مردم. تو گویی صف شده در دشت و کهسار بتان چین و سرداران ژاپـن به ماچین و به ژاپن شد فسانه بُت ایرانی از پاچین و ژوپُن۲ شب آدینه تابد تا سحرگاه ثریّا در ترن، حورا به واگن فروماندند اشخاص از تشخّص ستُه گشتند اعیـان از تعیّـن یعنی اشخاص واقعی کنار زده شدند. «سته گشتن» یعنی سترون گشتن، نازا شدن: خردمندان پریشان از تفکّر وطن خواهان پشیمان از توطّن انحطاطی که شروع شد، همه را مبهوت کرده و دلسرد از وطن می دارد. دنباله شعر ادیب الممالک: چو بوقلمون شده هست اوضاع گیتی ز تغییر دادن و ز تردید و تلوّن نشینی با هزاران جلوه و ناز به دارالدوله چون در باغ و گلبن برآری ریشه انصاف از بیخ براندازی اساس عدل از بُن کنی خامُش چراغ دین اسلام گزاری کعبه در پاریس و لُندُن وزارت بی شرارت شد مرارت پواسون بی بواسون شد پوازون۳ یعنی اگر چنانچه شما ماهی را بی شراب بخورید، مثل این هست که زهر بخورید. این طعنه به نو تجددهای ایرانی هست که فرنگی مآب شده بودند! بعد از مشروطه تقلید از هر چه اروپایی هست، خیلی باب روز شده بود، و حاکی بود از سبکسری طبقة مرفه. آداب و اصالت گذشته سست شده بود، بی آنکه چیزی از تجدد واقعی جای آن را بگیرد. مشروطه فاصله گرفته بود از آنچه مورد انتظار مردم بود. ادبیات مشروطه بسیار پر معناست؛ ولی در این چند دهه مورد کم اعتنائی قرار گرفته هست. این نیز ناشی از سبکسری نوپرستان هست که تا لحنی مبهم و سردرگم نباشد، به دهنشان مزه نمی کند! چاره چیست؟ چاره اندیشی در ایران آن بوده هست که از لابلای پیشنهادها، انتقادها، اعتراضها و گفتن دردها، بتوان راه چاره ای به بهتر شدن جسته شود. قاعدتاً این تصور بوده که وقتی مشکلات گفته می شود، باید آنها را برطرف کرد، و این می شود چاره اندیشی. مشکلات چنان پورتال۱ بودند که احتیاج به شکافتن نداشتند. همان کافی بود که سازمانهای مسئول گوش خود را باز کنند و به مسئولیت خود پایبند بمانند. این می شد چاره اندیشی. وقتی شما در یک جاده حرکت می کنید و سنگ بر سر راه شما ریخته باشد، از اتومبیل پایین می آیید و سنگها را از سر راه برمی دارید و راه را در پیش می گیرید. یک کشور هم همین گونه هست. اول باید موانع از سر راه برداشته شود. طرح و برنامه زمانی کارساز می شود که در یک جامعه آزادی نسبی گفتار وجود داشته باشد؛ زیرا اگر نبود، همان خط قرمز که گفتیم، زبانها را می بندد و هر پیشرفتی را متوقف می کند. رابطة میان ملت و حکومت رابطة خیلی باریک و پیچیده ای هست. اینکه گفته بشود مردم باید حکومت را به راه ببرند، توی خط بیندازند، یا حکومت مردم را راه ببرد، جواب درستی نمی توان برای آن شنید. رابطه متقابل هست. حکومت ابزارهای قدرت را در اختیار دارد، یعنی ارتش و سازمانهای تبلیغی و نیروی انتظامی. این وسایل در اختیار اوست. ملت هیچ یک از اینها را ندارد؛ اما اراده در اختیار دارد. انبوهی خود را در اختیار دارد. آگاهی در اختیار دارد. این دو نیروی متقابل اگر هر یک بخواهند از روی مسئولیت و تعقل کار بکنند، کار به جایی می رسد، وگرنه این مسأله پیش می آید که چه باید کرد؟ باید منتظر ماند که آگاهی مردم به کار بیفتد و مصلحت خود را تشخیص دهند. حکومت تا زمانی که یک حداقل احساس مسئولیت نداشته باشد، به وظیفة خود عمل نکرده. مهمترین وظیفه، احساس مسئولیت هست. در دورانی که رابطة میان مردم و حکومت متوازن نشده، باید جامعه سعی کند که مهمل و منفعل نشود، دستخوش رکود نشود. سرانجام آگاهی به درجة قوام آمدگی می رسد. ممکن هست زمان بگیرد، ولی افق بسته نیست. این را هم گفته اند: «یدالله مع الجماعه». ما در یک دوران تحرک مداوم به سر می بریم. پیوستگی جهانی سال به سال حدت بیشتر به خود می گیرد. کشورها به هم اتصال می یابند… آینده روشن خواهد کرد. تا یک ملت نیازهای خود را با زمان مطابقت ندهد؛ از پایه عوامل مثبت را در خود برنینگیزد، به جایی نمی رسد. دو چیز پایه هست: یکی سامان اجتماعی و دیگری آموزش. سامان اجتماعی یعنی حساب و کتاب در کار باشد. مرجع باشد. آموزش، یعنی از همان کودکستان و مدرسه درس انسان بودن و سلوک اجتماعی آموخته شود… به هر حال خواست اجتماعی پایة کار هست. کسانی که اهرم قدرت در دستشان بود، با آمدن مشروطه نخواستند که آنها را از دست بدهند و آن را به همان صورت دیگری حفظ کردند. سپس دیگران آمدند، تغییر دادن موضوع دادند، نامها تغییر دادن کرد، ولی پایه ها، نه. موضوع این هست که عامة مردم به قدر کافی آگاهی و توانایی به هم نزده بودند که انتظارهای خود را به کرسی بنشانند. پی نوشتها: ۲ـ ژوپن، کلمه فرانسوی به معنای دامن کوتاه. ۳ـ Poisson (ماهی)، Boisson (آشامیدنی، شراب)، Poison (زهر)، به زبان فرانسه. *از رودکی تا بهار(با تلخیص)

شنبه ، ۲۵مهر۱۳۹۴

[تماشا متن کامل خبر]