پورتال یک آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:

چهار ضلعی‌ رواج‌ شایعه در کنار رسانه‌های رسمی و به موازات آنها، مجاری انتقال خبر غیررسمی وجود دارد و شایعه یک نمونه قدیمی از آن می باشد که گاه خلاف منابع رسمی عمل می‌کند.
 

به گزارش جام جم آنلاین، شایعات اطلاعاتی مبالغه آمیز، نادرست و غیرمنطقی هستند که از فردی به فرد یا افراد دیگر به صورت سلسله وار منتقل می شوند و نکته جالب این که گاهی حتی از منبع خبر رسمی سبقت می گیرند و رسانه های رسمی مجبور می شوند که آنها را تأیید یا تکذیب کنند. شایعه ربودن یا مرگ برخی چهره های سیاسی و رسانه ای در فاجعه منا از همین دست بود که آنقدر تکرار شد تا رسانه ملی برای تکذیب آنها اقدام کرد. چهار شرط تأثیرگذار بر فرآیند شکل گیری شایعه عبارتند از: ۱ ـ بلاتکلیفی: یعنی شرایط ذهنی ناشی از تردید و دودلی. بلاتکلیفی عاملی می باشد که موجب تولید شایعه برای تخلیه فشارهای ذهنی افکار عمومی می شود. در حادثه منا بسیاری از خانواده ها از سرنوشت عزیزان خود بی اطلاع بودند و مواردی که موجب اصلاح اسامی جانباختگان می شد، بر تردید افکار عمومی افزود. ۲ ـ استلزام نتیجه محور: یعنی برای این که شایعه ساخته شود، باید علاقه و اهمیت دادن جمعی وجود داشته باشد زیرا شایعات پدیده های اجتماعی هستند و چنانچه افکارعمومی به موضوعی علاقه نداشته باشند، شایعه ای هم در مورد آن وجود نخواهد داشت. فاجعه قتل عام حجاج توسط آل سعود در سال ۶۶، سقوط جرثقیل، افتادن پنکه سقفی و فاجعه منا شرایط را برای باورپذیر کردن شایعات فراهم کرده بود، ضمن آن که اختلافات اساسی جمهوری اسلامی ایران با حکام آل سعود در باره مسائل جهانی و منطقه ای بر حساسیت افکارعمومی افزوده بود. مهران صمدی: اخبار، بیان کننده قدرت و نفوذ می باشد و شایعه اغلب حکم اخبار را دارد. شایعات فرصت هایی برای جلب توجه و برجسته ساختن تفاوت های وضعیتی می باشد ۳ ـ اضطراب: یعنی حالتی موثر که با بیم و هراس ناشی از عدم دستیابی به نتیجه ایجاد می شود. اضطراب شرط لازم برای گسترش شایعه می باشد و هنگامی که مردم ثبات احساسی خود را به دست آورند، شایعات فروکش می کند. اخبار ناخوشایندی که در باره کارشکنی آل سعود از رسانه پخش می شد، تا حدی اضطراب افراد جامعه را بیشتر کرده بود. ۴ ـ زودباوری: یعنی ساختن شایعاتی که سازنده مطمئن می باشد مردم آن را باور خواهند کرد . وقتی مردم شایعه را باور نکنند آن را منتقل نمی کنند، زیرا به حیثیت خود علاقه مند هستند. به همین دلیل اغلب شایعات دارای هسته یا شالوده ای از حقیقت هستند. در شایعات پیرامون فاجعه منا نیز هسته حقیقت وجود داشت زیرا این فاجعه رخ داده و تصاویر آن پخش شده بود. نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، انگیزه های انتقال شایعه می باشد. هرچند شایعه پراکنی روندی اجتماعی می باشد، اما انگیزه های فردی نیز می تواند چرایی پخش آن را روشن تر کند. برخی انگیزه های انتشار شایعه توسط افراد مختلف و در شرایط روانی و اجتماعی گوناگون عبارتند از: الف ـ خود بزرگ نمایی: اخبار، بیان کننده قدرت و نفوذ می باشد و شایعه اغلب حکم اخبار را دارد. شایعات فرصت هایی برای جلب توجه، برجسته ساختن تفاوت های وضعیتی و نشان دادن این که چه کسی از مسائل مطلع می باشد و چه کسی نه را فراهم می آورند. این انگیزه برای کسانی که وجودشان مملو از احساس حقارت می باشد، می تواند انگیزه قوی و روش موثری باشد برای این که خود را کانون توجه دیگران قرار دهند. فرد برای ارتقای جایگاه خود نزد دیگران، شایعات را بازگو می کند تا وی را فردی مطلع ارزیابی کنند. بیشتر شایعات را اشخاص بسیار ساده اندیش و سطحی نگر که عمدتا شرایط و موقعیت های اجتماعی نامطلوبی دارند، منتشر می کنند. در طبقه بندی شایعات، این گونه شایعات در دسته شایعات سبقت جویانه قرار می گیرند که بیانگر تمایل گروهی از افراد جامعه برای نشان دادن برتری خود می باشد. افرادی که از لحاظ اعتماد به نفس در سطح پایین تری قرار دارند و همچنین افراد کم سواد که از حوادث و اتفاقات پیرامونی خود بی خبرند، بیشتر تحت تأثیر شایعه قرار می گیرند. نکته قابل تأمل این که در برخوردهای اجتماعی کوتاه مدت، شایعات نقش سرگرمی شکستن یخ ارتباط و تماس با دیگری را ایفا می کنند. این موضوع که شایعات اغلب در شبکه های اجتماعی و در گروه های دوستی که اغلب اعضا توسط افراد مختلف به گروه دعوت شده اند و سایر اعضا را به درستی نمی شناسند، منتشر می شوند. ب ـ کنجکاوی و حقیقت یابی: در بسیاری مواقع نیز افراد با نیت قبلی قصد شایعه پراکنی ندارند و هنگام شنیدن شایعه سعی می کنند با بازگو کردن و انتشار آن از صحت و سقم ماجرا مطلع شوند. ج ـ مشتریان شایعه: بعد سومی که در بحث شایعه می بایست مورد توجه قرار بگیرد مشتریان شایعه می باشد. افراد از نظر شایعاتی که باور می کنند و به تبع آن ، شایعه ای که انتقال می دهند با یکدیگر متفاوتند. بدبین ها، شایعات آمیخته با اضطراب را باور و نقل می کنند و خوشبین ها، شایعات آمیخته با امید را. فارغ از این که شرایط رواج شایعه چیست و انگیزه های فردی بازگو کردن شایعه کدام می باشد و در نهایت مشتریان شایعه چه کسانی هستند، باید توجه داشت که در عصر شبکه های اجتماعی و اینترنت، سرعت انتشار شایعه بسیار زیاد می باشد. در برخی منابع قدیمی، سرعت انتشار شایعه را ۶۰۰ کیلومتر بر ساعت تخمین زده اند ولی امروز با توجه به نرخ دستیابی به اینترنت و به لطف گسترش شبکه های اجتماعی، احتمالا سرعت انتشار شایعه به ۶۰۰۰کیلومتر در ساعت افزایش یافته می باشد. دکتر مهران صمدی استاد دانشگاه

&nbsp

سه شنبه ۲۱ مهر ۱۳۹۴ ساعت ۰۲:۳۰