استان یزد غنی از آثار تاریخی می باشد‌ که البته کمتر مثل آثار تاریخی سایر استان‌های کشور شهرتی به هم زده‌اند. در هر کجای یزد، نشانی از تاریخ و ردپای آن را می‌بینید؛ آثاری که در هیچ کجای دنیا، نمونه‌ای برایشان یافت نمی‌شود. تاریخ در این منظقه زنده می باشد و نفس می کشد.

 

بنای راز آمیز زندان اسکندر در محله‌ فهادان یزد از کهن‌ترین محله‌های این منظقه می باشد که در قدیم به شهرستان شهرت داشته می باشد.

زندان اسکندر یا همان مدرسه ضیائیه در حقیقت مدرسه‌ای می باشد با حدود ۸ قرن قدمت که در محله فهادان منظقه یزد در مجاورت بقعه دوازده امام واقع شده ‌می باشد.

این بنای تاریخی دارای حیاطی می باشد که سه ایوان ‌پیرامون و اطراف آن قرار دارد. گنبد خانه ای قدیمی و کهن در گوشه‌ی حیاط با ارتفاع زیاد‌ که متعلق به سده‌ای هفتم هجری قمری می باشد.

از بخش‌های زندان اسکندر ‌می‌توان به وجود چاهی با قطری حدود ۲ متر در وسط حیاط این مدرسه ضیائیه اشاره نمود که به سردابی به عمق حدود ۵ متر منتهی می‌‌شود. کف سرداب حوضی قدیمی وجود دارد که از جمله آثار به جای مانده از بنای اولیه ساختمان می باشد‌. گفته می شود، این ساختمان در ابتدا به وسیله اسکندر مقدونی با کاربری زندان بنا شده که بعدها با یک عوض کاربری به صورت مدرسه استفاده می شده می باشد.

گنبد این بنا که از پای تا سر از خشت خام ساخته شده‌، دارای تزیینات و آرایش گچبری نقاشی با آبرنگ طلایی و لاجوردی بوده که در حال حاضر قسمت هایی از آن ‌روی گچ سفید باقی می باشد‌. اندازه طول هر یک از اضلاع چهار دیوار گنبد ۸/۸ متر‌، ارتفاع بقعه ۱۸ متر و فاصله ‌دهنه ‌آن ۵/۹ متر می باشد‌. متاسفانه از کتیبه های چهار دیوار داخل گنبد اثر چندانی باقی نمانده می باشد. ولیکن خطوط آن کوفی بوده و نظیر کارهای گنبد هشت، مدرسه شاه کمالیه و بقعه ی فهادان می باشد.

شبستان مدرسه دارای محراب بوده و در اطراف صحن مدرسه رواق هایی ساخته شده که ضلع غربی آن دارای رواق بزرگتر و محراب گچی می باشد. همچنین در میان صحن پایابی با ۳۸ پله به عمق ۲/۸ متر از سطح زمین برای دسترسی به آب‌، بنا شده می باشد. معماری مدرسه ‌ضیائیه را می توان از خصوصیات عصر مغولی قلمداد کرد.

 در این بنا هیچ گونه تزیینات کاشی کاری به چشم نمی خورد و تنها آثار بر جای مانده آن خشت خام بوده که این بنا را تاکنون بر پا دیدن داشته می باشد. در رابطه با شهرت این مدرسه به زندان اسکندر باید گفت، علاوه بر روایت هایی چون گسیل گروهی از تبعیدیان اسکندر به یزد‌، عوامل دیگری چون ویژگی های اقلیمی، دور‌دستی و دور‌افتادگی یزد از مراکز بزرگ و پر رفت و آمد در گذشته موجبات روانی و تقویت این شهرت را فراهم آورده اند.

زندان اسکندر در یزد در سال ۶۳۱ هجری قمری توسط عارف سرشناس ضیاءالدین حسین رضی بنا شد و در سال ۷۰۵ ه.ق توسط پسرانش مجدالدین حسن و شرف‌الدین علی تکمیل شد. احتمال زیادی وجود دارد كه زندان اسكندر بقایای یكی از خانه های خاندان رضی و گنبد باقی مانده بقعه قبور آنها بوده می باشد.

نوع مصالح به كاربرده شده در زندان اسكندر اغلب خشت می باشد كه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی گنبد آن توسط معمار استاد آخوند خرمی با آجر مرمت شده می باشد.

این بنای با عظمت پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همت سازمان میراث فرهنگی باز پیرایی و مرمت شده و به صورت اولیه اش ترمیم شده و با شماره ‌۷۷۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده می باشد.

منبع : تابناک