فریدالدین احول اسفراینی

فریدالدین احول اسفراینی

   
فریدالدین احول اسفراینی یکی از مشاهیر و شعرای نامدار شمال خراسان در سده
هفتم هجری هست که در در اسفراین دیده به جهان گشود. پس از طی تحصیلات، در
جوانی به هندوستان سفر کرد و از آنجا به فارس کوچید و در نهایت در اصفهان
سکنی گزید. وی  به دلیل اقامت طولانی در اصفهان به اصفهانی سرشناس شده هست.
از جزئیات و حتی از کلیات زندگی وی،اطلاع زیادی در دست نیست،جز آن که از
مداحان دربار اتابکان فارس بوده که سعدی هم به دربار آنان انتساب داشت.
فریدالدین احول اسفراینی یا اصفهانی، هم عصر شمس قیس رازی،مولف المعجم فی
معاییر اشعار العجم، امامی هروی، مجد همگر وسعدی بوده هست.دلیل مهاجرت
فریدالدین اسفراینی از زادگاهش می تواند همانند سایر شاعران برای بیان
احساسات شعری و ملازمت با بزرگان ادبی ایران و همچنین بهره مندی از نعمات
روزگار باشد. بنا به نوشته دولتشاه سمرقندی در تذکره الشعرا «در اصفهان در
زمان صاعدیّه ظهور یافته»، احول به خدمت آل صاعد که ریاست حنفیان اصفهان را
بر عهده داشته اند در آمد و مدح آنها را گفته هست. حضور وی در اصفهان و
همزمانی با شاعری به اسم امامی هروی، بر شهرتش افزود و به تدریج با سرودن
اشعاری نغز و نیکو، به عنوان شاعری توانمند، به ویژه در سرودن قصیده معروف
شد.

     در سده هفتم و پس از حمله مغولان، شهرستان شیراز با
روی کار آمدن خاندان زنگی، موقعیت مناسبی یافت و فریدالدین احول اسفراینی
نیز اصفهان را ترک کرد و در شیراز ساکن شد. در این شهرستان ضمن بهره بردن از
خوان گسترده و ادب پرور خاندان آل زنگی (اتابکان سلغری) با ادیبان و شاعران
بزرگ همنشین شد. احول اسفراینی در شیراز در شمار مداحان اتابکان فارس از
جمله ابوبکر بن ابوبکر (۶۲۳-۶۵۸ ق) در آمد و پس از مرگ وی در خدمت دیگر
خاندان و جانشینان اتابکی از جمله محمد بن سعد، محمدشاه بن سلغر بن سعد و
اتابک سلجوقی درآمد و به ستایش آنها پرداخت و در نهایت، ابش خاتون دختر سعد
بن ابی بکر مکله سرشناس این خانواده را مدح و ستایش کرد. افزون بر این،
احول با امامی هروی معاوضه ادبی داشت و همچنین مانند شیخ اجل سعدی شیرازی
غزل ها و قصایدی در مدح شمس الدین محمد صاحب دیوان جوینی وزیر معروف دوره
ایلخانی سرود و نزدش فرستاد. فریدالدین احول اسفراینی  افزون بر قریحه
شاعری وطبع روان، بر ادب فارسی وعربی احاطه داشته و با دانش های رسمی زمان
خود، علوم دینی، ادبی، موسیقی ونجوم آشنا بوده هست.

   
زمان درگذشت ومحل دفن فرید الدین احول اسفراینی مشخص نیست ولی با توجه به
سه قصیده ای که در مدح ابش خاتون سروده هست می توان اینگونه استباط کرد که
حداقل تا نیمه قرن هفتم هجری یعنی زمان این ملکه (۶۶۳-۶۶۲ ق) در قید حیات
بوده هست. 

    به نظر می رسد فریدالدین اسفراینی بر روی
شاعران پس از خود تاثیراتی داشته هست. از جمله این شاعران خواجه شمس الدین
محمد حافظ شیرازی هست که نمونه ای از این تاثیر گذاری را در بیت زیر می
بینید:

فریدالدین :

   برآتش غم تو دلم سوخت چون سپند          سهل هست دل،به جان نکند گر سرایتی

خواجه حافظ :                                                                             

   سینه از غم دل در غم جانانه بسوخت             آتشی بود درین خانه که کاشانه بسوخت

کمال الدین اسماعیل اصفهانی نیز از دیوان فریدالدین اسفراینی تاثیر پذیرفته هست بعنوان نمونه :

فریدالدین اسفراینی:

   به چشم حلم توقاف هست کم زنقطه فی           به نزد قاف،چه مقـدار نقطه فا را

کمال الدین اصفهانی :

   سرعت عزم تورا دید،خدر شد پی برق            جوهرحلم تو رادید،قلق شد دل قاف

   
فريدالدين احول به شيوه غالب شاعران پايان قرن ششم و هفتم هجري به سرودن
قصايد مصنوع علاقه خاصي داشت و حرف او جامع جميع شرايطي هست كه در نزد
شعراي مشابه وي مي بينيم ومخصوصا در وصف طبيعت مهارت خاصي دارد.

    
چنانکه پیش تر آمد،  فريدالدين احول اسفراینی در قصايد و مدايح خود كساني
چون ناصرالدين قباجه سلطان مملوك خاصي و وزيرش عين الملك حسين بن ابوبكر
اشعري، سعد بن ابوبكر بن سعد بن زنگي و جانشينانش تا ابش خاتون و همچنين
شمس الدين محمدصاحب ديوان جويني را مدح گفته هست. وی از شاعران حاضر جواب و
صریح گو در مشاعره های شعری بود طوری که دولتشاه سمرقندی به این موضوع
اشاره می کند. نویسندگان تاریخ ادبی نیز خصوصیات شعری و توانمندی وی را در
خلق قصاید و ابیات محکم تایید کرده اند. ذبیح الله صفا درباره وی نوشته
هست: « فرید بر شیوه غالب شاعران پایان قرن ششم و قرن هفتم هجری به سرودن
قصاید مصنوع علاقه خاصی داشت و حرف او جامع جمیع شرایطی هست که در نزد
شعرای مشابه وی می بینیم. دیوانش موجود و شامل بیش از سه هزار بیت هست.
ناقدان پیشین نوشته اند که او شاعری بغایت خوش طبیعت و فاضل و حرف فهم و
نکته سنج و چرب زبان و شیرین بیان بود، و این تعریفات همگی درباره فرید
احول صادق و واقعیست.»

    دیوان فرید اصفهانی براساس هفت
منبع یا نسخه خطی تصحیح شده و در آغاز کتاب, اطلاعاتی درباره زندگی و عصر
شاعر, و همچنین پاره‌ای از ویژگی‌های شعر او درج گردیده هست. این دیوان
مشحون از قصایدی هست که اغلب در مدح امرا و نیز مدح پیامبر اکرم (ص) و
موعظه و پند سروده شده هست. در دیوان وی همچنین چند غزل, ترکیب‌بند و رباعی
به چشم می‌خورد .بخش تعلیقات کتاب نیز شامل معرفی ممدوحان شاعر و شرح و
توضیح برخی واژگان و ابیات هست .دیوان فریدالدین احول اسفراینی به اهتمام
انجمن آثار ومفاخر فرهنگی،و با مقدمه ای از دکتر توفیق سبحانی به چاب رسیده
هست. نسخه هایی قدیمی از دیوان فرید احول در کتابخانه های ایران، از قبیل
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و کتابخانه مرکزی آستان قدس موجود هست.

از اشعار اوست :

    نگارینا بهار آمد بیا تا تا بوستان بینی                    گل اندر بوستان خرّم چو روی دوستان بینی

    دهان عاشق مسکین چو در غنچه گل مشکین         ز یار دلستان در بوستان بوسه ستان بینی

    هزاران دلستان بینی چو گل من بر کف و زیشان      میان گلستان خفته دو صد بر گل ستان بینی

    نهانی جان حیوان را بجسم اندر سی دیدی             کنون اجسام نامی را بجان اندر نهان بینی

    اگر دیدی جوانان را کهن پیران شده اکنون             جهان پیر را از نو دگر باره جوان بینی

    اگر بر کوهسار آیی حجر را پر شجر یابی              و گر بر سبزه زار آیی زمین را آسمان بینی

                                             ***************

    پیوستن دوستان بسی آسانست                           دشوار گسستن هست و آخر آنست

    شیرینی وصل را نمی دارم دوست                       از غایت تلخی ای که در هجرانست

                                            ****************

    حسن تو طعن ها زند، بر رخ ماه و مشتری            لعل تو خنده ها زند، بر لب جام کوثری

   آب شود ز روی تو، گل چو درو نگه کنی             خاک شود ز بوی تو، مشک برو چو بگذری

   صید تو مرغ جان سزد، تا تو، بجذب عاشقان          ساخته ای ز خال و خط دانه و دام عنبری

   چیست سواد خط تو، گرد بیاض عارضت             بر گل تازه ریخته برگ بنفشه ی طری

  چهره ی تو ز نیکویی، غیرت نقش مانوی              غمزه تو بجادویی، صیره ی سحر سامری

  تا که مرا نمود روی، آینه ی جمال تو                   می نشود ز چشم من، نقش بتان آزری

  سنگدلی و سیمتن، عشوه فروش و دلستان             لاله خد و بنفشه خط، سرو قد و سمن بری

نویسنده :خلیل باقری مشک آبادی

(دولتشاه سمرقندی، ۱۳۶۶، صص ۱۲۸، صفا، ۱۳۶۳، ج ۳، صص ۴۱ و ۱۲۸ و ۴۱۱، عوفی، ۱۳۳۵، ص ۷۶۲ )

 فریدالدین احول اسفراینی, احول اسفراینی,خراسان شمالی, مشاهیر ,مفاخر, بزرگان ,بجنورد, اسفراین

منبع : http://iranikan.rozblog.com

تهیه و گرد آوری : پورتال تفریحی و سرگرمی پورتال یک

لطفا نظرات خود را درباره نوشته فریدالدین احول اسفراینی با ما در میان بگذارید.