این بنای عظیم یکی از بناهای مهم تاریخی جهان بشمار می‌رود، بنایی با چند هزارسال قدمت که نشانی اولین تمدن جهان بر کره خاکی را در ایران به مخاطبان می‌دهد. پیشینه تخت‌جمشید یا پرسپولیس، بارها و بارها نقل شده هست و افراد در خصوص تعداد کاخ‌ها و ستون‌ها و دیگر خصوصیت‌های عمومی این بنا اطلاعاتی دارند، اما کمتر در خصوص ابعاد هندسی، علت طراحی‌های به‌کار رفته در پله‌ها، عرصه‌ها، تالارها و سمت قرارگرفتن بنا گفته گفته‌اند و شنیده‌ایم.

یکی از سئوالاتی که ممکن هست برای هر بیننده ایجاد شود، محل استقرار این بنا، علت عرض زیاد پله‌ها، چرایی طراحی ستون‌ها و سرستون‌ها، نمادهایی که در این بنا به تکرار استفاده شده و دلیل پیش‌بینی کاخ‌ها و سرسراهای مختلف هست.

اینکه اشکال طراحی و حجاری شده بر سنگ‌ها نماد چه بوده و چرا سمت و سوی شکل‌ها به جهت‌های مختلف هست، کدامیک ایرانی و کدامیک غیرایرانی بوده‌اند و چرا در اشکال بانوان کمتر دیده می‌شوند و آنچه که به‌لحاظ معماری این سازه عظیم می‌تواند سئوال باشد.

پایه‌گذاری تخت جمشید حدود ۵۱۷ سال پیش از میلاد مسیح

مسعود رضایی منفرد، مدیر مجموعه جهانی تخت‌جمشید  به بخشی از سئوالات متعدد در خصوص این بنای عظیم تاریخی پاسخ گفت:

تکمیل ساخت تخت جمشید توسط هفت پادشاه

وی بیان کرد: تخت جمشید حدود ۵۱۷ سال پیش از میلاد مسیح پایه‌گذاری شده هست. البته نمی‌توان تاریخ دقیقی در مورد ایجاد هر یک از بناهای آن داد چرا که برخی از بناها در گذر زمان و توسط پادشاهان مختلف پایه گذاری شده هست.

البته این احتمال نیز وجود دارد که بنای تخت جمشید یک نقشه بوده که به مرور زمان تکمیل شده زیرا تکمیل ساخت کل بنا توسط هفت پادشاه انجام شده هست. این بناها در زمینی به مساحت ۱۲۸ هزار مترمربع بنا شده که مجموعه تخت جشید شامل ۲۰ نقطه هست و همه آنها کاخ نیست.

رضایی‌منفرد ادامه داد: اولین نکته مربوط به پله‌های ورودی هست که تعداد آنها زیاد و فاصله آنها ۱۰ سانتیمتر هست. با توجه به اینکه در آن زمان، بسیاری از کشورها تحت سلطه پادشاهی ایران بوده‌اند، زمانی که قرار بوده برای مراسم‌های مختلف حضور یابند باید به‌گونه‌ای ضمن تاکید بر ابهت پادشاهی، زمینه حفظ نظم و ترتیب را هم فراهم می‌کردند.

مدیر مجموعه جهانی تخت جمشید گفت: پس از آن دروازه ملل قرار گرفته هست که درگاه غربی و شرقی دارد. فرشته‌های نگهبانی در آن قسمت وجود دارد که خاص هستند. درگاه شرقی بخش امنیتی هست که شامل خیابان ۹۲ متری هست.

کاخ آپادانا از قدیمی‌ترین کاخ‌های تخت جمشید

وی اضافه کرد: درگاه جنوبی به کاخ آپادانا می‌رسد. این کاخ بیشتر تشریفاتی هست و جهت مراسم‌ها از آن استفاده می‌شده هست. ارتفاع ستون‌ها در این کاخ زیاد هست به حدی که به ۲۵ متر می‌رسد.

این ویژگی این کاخ آن را منحصر به فرد کرده و با اینکه یک طبقه بیشتر نیست ارتفاع زیادی را به خود اختصاص داده هست. ۷۲ ستون در این کاخ کار شده و همچنین سه ایوان دارد که هر یک دارای ۱۲ ستون هست. کاخ آپادانا از قدیمی‌ترین کاخ‌های تخت جمشید بشمار می‌رود که به فرمان داریوش بزرگ بنا شده هست.

او اضافه کرد: این کاخ با هدف برگزاری جشن‌های نوروزی و پذیرش نمایندگان کشورهای وابسته به حضور پادشاه استفاده می‌شده و ته ستونهای ایوان کاخ، گرد ولی ته ستون‌های داخل کاخ مربع شکل هست و ایوان‌ها نقش نورپردازی برای کاخ را ایفا می‌کرده.

رمز و رازهای تخت جمشید

رضایی منفرد اظهار کرد: کاخ‌هایی که در جنوب تخت جمشید ساخته شده در واقع اندرونی و اختصاصی بوده و کاخ‌های شمالی به عنوان مکان‌های عمومی مورد استفاده قرار گرفته لذا کاخ‌های اختصاصی دارای سقف و ستون‌های چوبی بوده هست.

مدیر مجموعه جهانی تخت جمشید گفت: کاخ تچر یا تچرا دیگر کاخ این مجموعه هست که به دستور داریوش اول ساخته شده و کاخ اختصاصی وی بوده هست. البته کاخ‌ها را یک پادشاه کامل نمی‌کرده و ممکن هست یک کاخ توسط چند پادشاه تکمیل شده باشد.

اهمیت ساخت ساختمانهای محکم از سوی داریوش

او ادامه داد: داریوش به استحکام ساختمان بسیار اهمیت می‌داده به همین دلیل سعی کرده در ساخت این کاخ همواره از سنگ و فلز استفاده کند، به همین دلیل نیز این کاخ نسبت به سایر کاخ‌های تخت جمشید مقاوت بیشتری داشته و سالم‌تر مانده هست.

اهمیت زیباسازی کاخهای تخت جمشید از سوی خشایارشاه

وی افزود: کاخ دیگر کاخ هدیش هست که کاخ اختصاصی خشایارشاه بوده و او بیشتر از هر چیز به زیبایی کاخ اهمیت می‌داده و استحکام برای وی چندان مورد اهمیت نبوده هست، به همین دلیل این کاخ بیشتر توسط چوب ساخته شده و بسیاری از قسمت‌های آن از بین رفته هست.

همچنین نحوه استخراج سنگ این بنا با کاخ تچر متفاوت بوده هست. نصب سنگ هم صحیح نبوده و استحکام قسمت سنگی هم کم بوده هست.

تخریب حدود دو سوم بنای تخت‌جمشید

رضایی منفرد اظهار کرد: بیشترین قسمت بناهای تخت جمشید که سالم مانده قسمت‌های سنگی هست، حال آنکه اگر بناهای تخت جمشید سالم بود متوجه می‌شدیم که بخش اعظمی از این منظقه، خشتی بوده و نه سنگی، به‌طوریکه بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود دو سوم بنای تخت‌جمشید تخریب شده و آنچه دیده می‌شود، بخش بسیار کوچکی از این بنای بزرگ هست.

تخت‌جمشید از بزرگترین بناهای سنگی جهان

وی با تاکید براینکه تخت‌جمشید یکی از بزرگترین بناهای سنگی جهان بشمار می‌رود و از این نظر کم‌نظیر هست، گفت: ساختمان خرانه تخت‌جمشید در پایین‌ترین قسمت بنا قرار داشته و بیشتر سازه آن نیز چوب و خشت بوده هست که به‌همین دلیل اثر اندکی از آن باقی هست، یعنی تنها پایه ستون‌ها دیده می‌شود.

کاخ ملکه از آرامگاه‌ها اقتباس شده هست

رضایی‌منفرد خاطرنشان کرد: کاخ ملکه نیز در سال ۱۳۳۵ توسط باستان شناسان بازسازی شد که در ساخت آن از آرامگاه‌ها اقتباس شده هست.

مدیر مجموعه جهانی تخت جمشید گفت: در گذر زمان تعدادی از ستون‌های دروازه کاخ صد ستون در تخت جمشید، حوادثی مثل زلزله را پشت سر گذاشته و سر پا مانده‌اند. آنها در مشاهده اول یکپارچه به نظر می‌رسند اما در حقیقت تکه‌تکه هستند و روی هم سوار شده‌اند.

راز پایداری آنها مقابل زمین لرزه در محل اتصال این تکه‌هاست، جایی که دو تکه ستون به وسیله سرب مذاب به هم متصل شده‌اند. این سرب علاوه بر محکم کردن اتصال دو تکه ستون، نقش مهمی برای مقاومت سازه در مقابل زمین لرزه داشته‌ هست.

پله‌های هر یک از کاخ‌ها، زیباترین اجزای آنها به‌شمار می‌روند و از طرفی هر کاخ سرستون‌های متفاوتی داشته که به واسطه آنکه بنا در دوره‌های مختلف ساخته و تکمیل شده هست، متناسب با سلیقه پادشاهان طراحی و ساخته شده هست.

یکی از زیباترین قسمت‌های کاخ آپادانا، دو ردیف پلکان بزرگ در ضلع شمالی و شرقی هست و چون پلکان شرقی مدت‌ها زیر خاک بوده، کمتر صدمه دیده و پلکان شمالی آسیب زیادی متحمل شده هست.

نقش برجسته‌ها نمایش‌دهنده اقتدار توان پادشاهی آن دوران