پورتال یک آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:

تعارف، هنر اخلاق هست یکی از وجوه شناخت ما ایرانی‌ها تعارف کردن هست. در مجامع عمومی و خصوصی این تعارف به عنوان یک اصل در رفتارهای ما وجود دارد، اما مدت‌هاست این مساله مورد نقد خود ما قرار گرفته و مدام می‌گوییم این خصوصیت ما ریاکارانه یا حتی دروغ هست.
 

عده ای می گویند این تعارف کردن حتی موجب عقب ماندن انسان و از دست دادن منافع او می شود، اما هر چه سن انسان بالا می رود، تعارفات مرسوم اجتماع را بیشتر رعایت می کند و خیلی ها تعلق خاصی به رعایت آداب تعارف دارند. این گونه افراد تعارف کردن را یک عمل اخلاقی می دانند، درست خلاف نظر مخالفان تعارف که به خاطر تفسیرشان از این عمل که آن را ریاکارانه و دروغ می پندارند، آن را غیراخلاقی ارزیابی می کنند. به هر روی، این سوال منطقی هست که آیا تعارف کردن عملی اخلاقی و درست هست یا خیر؟ نشانه ادب اجتماعی روزنامه لس آنجلس تایمز در گزارشی به تعارف ایرانیان پرداخته و نویسنده گزارش، صحنه تعارف دو مرد میانسال را برای حساب کردن پول یک بستنی به صحنه جنگ تشبیه کرده هست، صحنه ای که برای ما بسیار اتفاق افتاده و رفتاری عادی هست، یعنی کشمکش تعارفی برای حساب کردن پول، اما نکته این هست که این دو نفر در تهران یا اصفهان یا تبریز چنین نمی کنند، بلکه این تعارف مربوط به محله ای در کالیفرنیای آمریکاست و آن دو ایرانی، مهاجرانی هستند که هنوز دست کم در مورد تعارف، سبک زندگی ایرانیان را دارند. این رفتار چنان درونی و ناخودآگاه هست که تقریبا نسل های مختلف را در بر گرفته هست. طبقه اجتماعی و میزان تعلق به سنت یا مدرنیته هم در این رفتار چندان تغییری ایجاد نمی کند. به همین علت هم رعایت نکردن آداب تعارف از نظر ما بی ادبی و نوعی رفتار غیراخلاقی محسوب می شود. بسیاری از افرادی که منتقد تعارفات ایرانیان هستند، آن را از زاویه محدودیت های تعارف مورد نقد قرار می دهند، یعنی تعارف را موجب محدود شدن خود می دانند و وادار شدن به عملی که الزاما به آن تمایل ندارند. با این همه، بسیاری از ایرانیان اگر تعارف نکنند و نشنوند ناراحت می شوند یعنی راحتی آنها در تعارف کردن و تعارف شنیدن هست. در اینجا تعبیر گزارشگر لس آنجلس تایمز جالب توجه هست. او این رفتار ایرانیان را مانند هنر می داند یعنی نوعی هنر در رفتار روزمره و مراودات و معاشرت ها. در این گزارش آمده هست، در دنیای تعارف که هنری ایرانی در رعایت اصول اخلاقی هست، آدم ها با هم می جنگند تا بفهمند چه کسی قرار هست صورتحساب را پرداخت کند. در این جنگ هر کسی می کوشد که خودش مبلغ را بپردازد، نه دوست یا همراهش. در فرهنگی که تاکید زیادی روی احترام به دیگران دارد، تعارف نوعی رقص کلامی هست که حول محور همین احترام شکل گرفته هست. در بسیاری از موارد، تعارف تنها نمونه ای اغراق آمیز از احترام به وجود انسانی هست. یک زن ایرانی ساکن آمریکا که وبلاگی دارد و در آن از فرهنگ فارسی می نویسد، می گوید: تعارف مثل مهمان نوازی افراطی جنوبی هاست. اگر در تگزاس زندگی کنید، رفتارهای زیادی خواهید دید که شباهت بسیاری به تعارف دارد. برخی آن را نوعی ریاکاری می دانند، اما تعارف دلپذیر و ظریف هست. البته این مساله را نیز باید درنظر گرفت که تعارف اغلب معادلی در غرب ندارد. عموم غربی ها نمی توانند جواهرفروشی ای را پیدا کنند که وقتی مثلا قیمت یک گردنبند الماس را می پرسند، فروشنده جمله ای همچون «قابل شما را ندارد» به کار ببرد، اما چنین مساله ای برای ایرانی ها بسیار عادی هست. روشن هست تعارف در فرهنگ های دیگری جز ما نیز ممکن هست وجود داشته باشد، اما تعارف در میان کسانی که از نظرگاه غربی در آداب اجتماعی افراطی هستند نیز به پای تعارفات ما نمی رسد. پاسخ های غیرشفاف این تعارفات تنها رویه ای اخلاقی و هنری نیست. برخی انتقادات به تعارفات ایرانی ها هم منطقی به نظر می رسد. برای مثال اگر تمایلات یا نیازهای ما را نشان ندهد و منجر به دروغ و لفاظی شود و ما را معذب و مخاطب ما را گمراه کند، نمی تواند همچنان مثبت و اخلاقی ارزیابی شود. ویلیام بیمن، نویسنده کتاب زبان، حکومت و قدرت در ایران می گوید: آمریکایی ها وقتی مهمان های ایرانی دارند با مشکلاتی روبه رو هستند چرا که آنها پیشنهاد می کنند برای مهمانشان چای بریزند و او می گوید نه. میزبان آمریکایی نیز پاسخ می دهد بسیار خوب و دیگر در پی ریختن چای برای مهمانش نیست. این در حالی هست که مهمان ایرانی واقعا پاسخش منفی نبوده هست. مثال بیمن نشان می دهد که تعارفات می تواند در فضایی که از نظر فرهنگی متفاوت با ماست، به جای احساس ادب و احترام به شأن انسانی دیگر، موجب سوءتفاهم یا حتی آزار دیگران شود. تعارف از محترم شمردن دیگری و تکریم دوست و همراه می آید، اما اگر ما واقعا برای انسان و دوست و همراه خود ارزش قائل نباشیم، تعارف چیزی جز دروغ نیست و از سوی دیگر اگر رفتاری تعارف آمیز کنیم که به منزله ادب و احترام فهم نشود، نتیجه ای خوشایند برای دیگران ندارد. فارغ از این حالات تعارف هنر انسان های مؤدب و محترم و در یک کلام هنر اخلاق هست و مثل هر هنری سرشار از زیبایی هست. سهراب شکیب دین و زندگی

&nbsp

شنبه ۱۱ مهر ۱۳۹۴ ساعت ۰۳:۱۵