در
شش هزار سال پیش ازمیلاد اولین نشانه پیدایش کوره پخت، درصنعت سفال دیده
می شود و در سه هزار و پانصد سال پیش از میلاد چرخ سفالگری ساده ای که با
دست حرکت می کرد ساخته شد. پیدایش چرخ سفالگری تحوّل بزرگی را در این صنعت
به وجود آورد.

از آغاز نیمه سده گـذشته باستان شناسان تعـداد زیادی ظروف سفالی و اشیاء دیگـر در قسمت ای از مشرق ایران تا …

سفالگری در ایران باستان

کهـنـترین
ظرفی که در ایران یافت شده می باشد، ظرف سیاه دود آلودیست هـمانـند قـدیمی
تـرین ظروف سفالی کهن که در جاهـای دیگـر پـیـدا شده می باشد و متعلق به هزاره
چهارم پیش از میلاد می باشد.

در
شش هزار سال پیش ازمیلاد اولین نشانه پیدایش کوره پخت، درصنعت سفال دیده
می شود و در سه هزار و پانصد سال پیش از میلاد چرخ سفالگری ساده ای که با
دست حرکت می کرد ساخته شد. پیدایش چرخ سفالگری تحوّل بزرگی را در این صنعت
به وجود آورد.

از آغاز نیمه سده گـذشته باستان شناسان تعـداد زیادی
ظروف سفالی و اشیاء دیگـر در قسمت ای از مشرق ایران تا عراق و از قـفـقاز
تا دره سند را از زیر خاک بـیـرون آوردند. سفالهـای پـیش از تاریخ که در
این مـنطقه وسیع یافت شده در شیوه و سبک ساختـن، تـقـریـبا با مخـتصر
تـغـیـیر یکـنواخت و در سطح فـنی به طرز اعـجاب انگـیزی پـیـشرفـته می باشد.
نخستین نمونه های آن از شوش – در ایلام – که اولین سکونت گـاه ایرانیان در
پای فلات ایران بود بـدست آمد. سـفالهـای شوش نه تـنهـا مربوط به خود شوش
می باشد بلکه سفالینه هـایی که از تـپه موسیان در ۱۶۰ کیلومتری شوش و از سومر و
تـل حلف در عراق و از شمال غربی هـندوستان و بلوچستان، یا از فلات ایران
در تـپه گـیان و تـپه حصار و تورنگ تـپه و سیلک، یا در قسمت شرق تا آنائـو
که امروز در تـرکستان روسیه می باشد، جزو طبقه سفالهای شوش نامیده می شود.
سفالهـایی که بـه اسم کوچک شوش اول معـروف می باشد مـتعـلق به زمانی می باشد در حدود
۳۵۰۰تا ۲۵۰۰سال پـیش از میلاد مسیح می باشد. در اینجا باید متـذکـر شد که
مردمانی با تـمدن نوسنگـی نیز در ایالت کانسوی چـین پـیدا شدند و ظروف
سفالی آنهـا ویـژگـیهـایی هـمانـند ظروف سفالی شوش از لحاظ روش و فنِّ
تولید دارد.

نخـستیـن ظرفـهـای سفالی که با روش کربن ۱۴ تاریخ آن
بـدست آمده و متعـلق به هـزارهً چـهـارم پـیش از میـلاد مسیح می باشد ،در بـین
النهـرین یافت شده می باشد. کهـنـترین ظرفی که در ایران یافت شده می باشد، ظرف سیاه
دود آلودیست هـمانـند قـدیمی تـرین ظروف سفالی کهن که در جاهـای دیگـر
پـیـدا شده می باشد و  آن هم متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد می باشد؛ این ظرف
دست ساز ِ نسبتـاً ابتدایی، به دنـبال خود ظرفی سرخ با لکـه های سـیـاه
نـاشی از پـخـت ناقـص داشت که باعث پـیـشرفت فـنی در حرفه کوزه گری گردید و
سبب به وجود آمدن سبک جـدیـدی شد، این سبک با تـغـیـیرات و وقـفـه هایی که
داشت بـیش از ۲۰۰۰سال در بعـضی از مناطق فلات ایران دوام کرد.

معـروفـتـرین پـیـشرفـتهای فـنی در رشته سفالینه سازی از این قـرار می باشد:

۱ –
بـدنه ای از خاک رس ظریف که بدون تـردید آبـدیـده شده می باشد. این ظرف در
کوره پـخـته می شد و رنگ آن لیموئی، کرم، زرد، صورتی یا گـاهـی اوقات سرخ
تـیـره بود. تـیـغـه های کـرم یا لیمویی رنگ که پـیـدا شده می باشد نشان می
دهـد که پـخـت آن در اتـمسفـر احـیا کـنـنده ای انجام شده می باشد.

۲-
تمام ظروف دارای ضخامت یکـنواخت می باشد، آنهـایی که بـلنـدیـشان بـیش از ۱۰
سانـتـیمتر بود ۳/۰ سانـتیمتر ضخامت داشتـند و بزرگـترین آنها که پـیـدا
شده می باشد ۳۰ سانتی متر ارتـفاع و ۹۵/۰سانتی متر ضخامت داشت.

۳-
گـردی کامل و بعـضی عـلاماتی که در موقع چرخ دادن آن بـدست آمده نشان می
دهـد که لااقـل در آنروز چرخ کوزه گـری با سرعـت کم که پـیـش درآمد
چرخـهـای فعـلی کوزه گـری می باشد به کار برده می شده می باشد.

۴ – تمام ظروف پـیدا شده در دوغ آب خاک رس بـسـیار نـرمی فـرو برده شده بود که سطح آنهـا را اینـقـدر صاف کرده می باشد.

۵ –
یک ماده رنگی که از گـرد اسید آهـن آبـدار و اکسید منگـنـز ساخته شده بود
درآمیخـته ی فوق به کـار بـرده می شد. در پـخـت دوم این رنگـهـا سیاه و
قهـوه ای سیر می شد.

۶ – پـیش از پـایان هـزاره چـهـارم قـبـل از
میـلاد چرخ کـندر و کوزه گـری بصورت چرخ تـند امروزی درآمد. لااقـل این
موضوع در مورد سفالهـایی که در سیلک، مرکـز ایران و تـپـه حصار در شمال
شرقی ایران پـیدا شده می باشد، صدق می کـند.

۷ – تـقـریـباً در هـمان
زمان نوعـی از کوره در ایران بوجود آمد که آتـشخـانه آن در زیر محـل
سفالهـا بود و یک در ِ آجری آنهـا را از هـم جـدا می کرد، کوره ها باید از
این نوع باشـند. تا نظارت و بـررسی اتـمسفـر لازم برای تولید رنگـهـای کرم و
نخودی عـملی باشد. این نوع کوره هـا هـنوز در سراسر کـشور از طرف کوزه
گـران و آجرپـزان به کار برده می شود و هـنوز هـم رنگ نخودی را برای آجر
تـرجـیح می دهـند.

۸ – سفالهـای قالبی در تـپه حصار و تـل باکـون
در جـنوب ایران پـیـدا شده می باشد. در قـسمتهـای مخـتـلف ملت قالبهـای گـلی
پخـته شده برای تولید زیاد مجسمه های متعـلق به سالهـای ۲۵۰۰ تا ۱۷۵۰ سال
قـبل از مسیح بدست آمده می باشد.

۹ – سفالینه های خاکستری رنگ با لعـاب
سیاه درخشان ابـتـدا در حدود ۲۰۰۰ پـیش از مسیح در تـپـه حصار و در سیلک
بوجود آمد. این سفالهـا که در کوره ی احیا کـنـنده پـخـته شده اند، اولین
نوع سفالسازی لعـابی می باشد که از آن اطلاع داریم. اینجا بجاست یادآور شویم که
لعـابکـاری سفال در قرون وسطی در کاشان مـتـداول گـردید، و کاشان تـنـها
چـند کیلومتر دورتر از سیلک می باشد.

تـمام این پـیـشرفـتهـای فـنی در
مـدت کـوتاهـی سفالسازی را یکی از حـرفـه های سامان یافـته کـرد و از آن
تاریخ تا کـنون به هـمین نحـو باقـی مانده می باشد. اما مهـارت و استادی کوزه
گـران باستان تـنـهـا از نظر فـنی نبوده می باشد، زیـبایی این فراورده هـا فوق
العـاده می باشد. به کار بردن رنگـیزه های اکسیدی با قـلم مـو با حرکات متـوالی
کاملاً مشهـود می باشد. تـزئینات نقـش حـیوانات و نباتات را تـقـریـباً با طرح
هـندسی دقیق نشان می دهـد.

باستان, سفالگری, گنج, گنجینه ,گنج یابی ,دفینه, زیرخاکی, باستان شناسی