ابوالفتح محمد اسفرايني «ابن معتمد» (ت ۴۷۴ق

در ادامه از ابوالفتح محمد اسفرايني «ابن معتمد» (ت ۴۷۴ق تماشا نمایید.

ابوالفتح محمد اسفرايني «ابن معتمد» (ت ۴۷۴ق – م ۵۲۸ق)

   
شيخ محمد بن فضل بن محمد بن معتمد، از بزرگان شافعي، واعظ، صوفي، متكلم
اصولي در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری می باشد. ابوالفتح يا ابوالفتوح
اسفرايني معروف به ابن معتمد به سال ۴۷۴ ه.ق در اسفراين دیده به جهان گشود.
وي مردي بسيار دانشمند، فصيح، سخندان، بديهه‌گوي و خداجوي بود و به مال و
منال دنيا هيچ توجهي نمي‌كرد. ابن معتمد از جواني به دنبال تحصيل علم رفت و
در نيشابور از ابوالحسن ابن الحزم مدايني و در همدان از شيرويه بن شهردار و
ديگران سماع حديث كرد. حافظ ابن عساكر و ابن سمعاني و ديگران از وي روايت
كرده‌اند. منابع وی را یکی از ائمه و شیوخ بزرگ شافعی دانسته اند که به
عبادت و زهد شهرت داشت و همواره اخلاق نیکوی او را ستوده اند. وی همواره
برای نجات و رستگاری مردم تلاش می کرد و دلسوزی زیادی برای ارشاد و نصیحت
خلق از خود نشان می داد. ابن عساكر گفته می باشد كه وي در فصاحت و حاضرجوابي در
هنگام ايراد خطابه، برترين فردي بود كه تاكنون ديده‌ام. ابن معتمد داراي
سلامتي در عقيده، سجاياي كريمه، خصال حميده و بي توجه به صاحبان مقامات
عاليه بود، و به ارشاد خلق و بذل نفس در ياري دادن حق روي مي‌آورد و در دين
استوار بود. ابن سمعاني و ابن نجّار، وي را به خاطر سخنداني و نكته پردازي
و شيرين بياني ستوده‌اند. ابوالفتح اسفرايني از برجستگان مذهب اشعري در
عصر خويش بود. در تصوف، گامي استوار و سخني ظريف و دقيق دارد. همواره با
عناوینی مانند، ظریف الجمله (نکته سنج)، اهل وعظ و نصیحت، فصیح العباره و
ظریف الاشاره در منابع مورد خطاب بوده می باشد.

    ابوالفتح
معتمد اسفرايني در سال ۵۱۵ يا ۵۱۶ ه.ق به شهرستان بغداد رفت و در رباط شيخ
الشيوخ منزل كرد و در مدرسه نظاميه بغداد به وعظ پرداخت و آشكارا به
طرفداري از شافعيه حرف گفت و مورد تأييد پيروان مذهب شافعي قرار گرفت، چنان
كه المُسْتَرْشد بالله خليفه عباسي در مجلس وعظ او شركت مي‌كرد و وي را
سلام مي‌داد. اگرچه حمایت وی از شافعی ها موجب حمایت پیروانش از وی شد ولی
انتقادات تندش و نیز تعصب و دفاع از این مکتب ، موجب تشدید اختلاف فرقه های
مذهبی به ویژه حنبلی ها علیه وی شد که این موضوع موجب بروز تنش ها و
فتنه‌ها در شهرستان بغداد شد. المسترشد خلیفه عباسی اگرچه در آغاز از ابن معتمد
حمایت می کرد ولی با تشدید تنش ها و اختلافات مذهبی، از امکان بروز شورش
فرقه ای ترسید و امر به اخراج ابوالفتح اسفرايني از بغداد كرد. بنابراين،
وی تا زمان مرگ المسترشد از بغداد خارج شد و با روي كار آمدن المقتضی
دوباره به شهرستان بغداد بازگشت و در آنجا ساکن شد. وی در بازگشت  به ایراد وعظ
و خطبه پرداخت و مانند گذشته، راه تعصب مذهبی را در پیش گرفت و به سایر
فرقه های اسلامی حمله می کرد. در سال ۵۲۱ ه.ق وی در حضور ابن صُدفة وزير به
طرفداري از اشاعره وعظ كرد که این کارش دوباره منجر به ایجاد اختلاف و
کشمکش بین هواداران مکاتب مختلف شد و موجب درگیری خونینی بین اشعری ها و
سایر فرق اسلامی شد. بدين سبب ابوالفتح سنگسار شد و فقها به قتل وي فتوا
دادند ولي قرار شد توبه و اسلام خويش را تجديد كند تا از كشتن وي درگذرند.
بالاخره وی را براي دومين بار و برای همیشه از بغداد اخراج كردند.
بنابراين، ابوالفتح اسفرايني عازم زادگاهش اسفراين شد ولی در بین راه
بازگشت دچار بیماری شد و در اثر درد شکم (مرض البطن) چشم از جهان فروبست.
روایت شده، زمانی که قصد بازگشت به خراسان را داشت عده ای از پيروان و
دوستان بغدادي‌اش، خواهش و تمنّا كردند كه از سفر به خراسان صرف نظر كند و
از آنان دوري نجويد، ولی وي در پاسخ گفت: شايد خداي تعالي در اين سفر، قبر
مرا در جوار مردي صالح قرار دهد. در بين راه خراسان، زمانی كه به بسطام
رسيد، پيك اجل سر رسيد و در جوار شيخ بايزيد بسطامي به خاک سپرده شد. وي در
سال ۵۲۸ ق چشم از جهان فروبست، ماه فوت وی را ماههای رمضان يا ذي الحجه
کرده اند. حكايات و خوابهاي زيادي از عرفا و بزرگان درباره آمدن ابوالفتح
اسفرايني به بسطام و كرامات و ارتباط عرفاني و معنوي وي با يزيد بسطامي نقل
كرده‌اند. سر دسته عارفان زمان، عيسي بن عيسي بسطامي، مي‌گويد: «شبي در
خواب بايزيد را ديدم، فرمود: شيخ الشيوخ آمد، هنوز هيچ نياسوده بود كه
بدرود حيات فرمود. من جاي قبري داشتم، كه در كنار مزار شيخ با يزيد بسطامي
بود. قبر آينده خود را به ابوالفتح اسفرايني بخشيدم زيرا او را بدين جايگاه
از خود، سزاوارتر ديدم.» و یا جماعتي از اهل بسطام حكايت كرده‌اند كه
متولي مسجد ابو يزيد او را در خواب ديد، در حالي كه به او مي‌گفت: فردا
برادرم مي‌آيد و مهمان من می باشد. پس زمان موعود، ابوالفتح اسفرايني آمد و پس
از سه روز اقامت در بسطام درگذشت.

    از ابوالفتح اسفرايني آثار تالیفی زیادی به جای مانده که سرشناس ترین آنها عبارت اند از :

۱ـ بيان التقلب

۲ـ كشف الاسرار در تصوف

۳ـ بث الاسرار

۴ـ كتابٌ في الاصول

۵ـ نثار القلب

(یاقوت حموی ، ۱۳۸۱ ، ج ۱۱ص ۱۲۹، آقا ملایی ،۱۳۸۹ ،صص ۱۷۴ و ۱۷۵٫)

ابوالفتح محمد اسفرايني ,ابن معتمد, خراسان شمالی, مشاهیر ,مفاخر ,بزرگان ,بجنورد, اسفراین

منبع : http://iranikan.rozblog.com

تهیه و گرد آوری : پورتال تفریحی و سرگرمی پورتال یک

لطفا نظرات خود را درباره نوشته ابوالفتح محمد اسفرايني «ابن معتمد» (ت ۴۷۴ق با ما در میان بگذارید.