استرابیسم یا انحراف چشم مشکلی چشمی هست که در آن چشم‌ها وضع ناهمگونی نسبت به یکدیگر داشته و دیدن آنها به جهات مختلف هست. این ناهمگونی ممکن هست پورتال۱ بوده یا آن که فقط بعضی اوقات به دلیل کم‌خوابی، خستگی و گرسنگی ایجاد شود. به بیان دیگر وقتی هم راستایی دو چشم در جهت یک هدف به هم بخورد، انحراف چشم بوجود می‌آید.

البته در بسیاری موارد، استرابیسم جنبه ژنتیکی یا ارثی دارد، اما در موارد دیگر به نقص‌های مادرزادی ساختمان چشم، عصب بینایی و شبکیه باز می‌گردد.

ولی نکته بسیار مهم در همه این موارد، درمان زودهنگام انحراف چشم برای باز گرداندن دید دوچشمی (دید سه‌بعدی که از طریق آن شخص قادر به تماشا عمق تصاویر اطراف خود هست) به کودک هست.

دکتر رضا عرفانیان، متخصص چشم و جراح استرابیسم می‌گوید:
انحراف چشم در کودکانی که زمینه ژنتیکی این بیماری را دارند چهار تا پنج برابر بیشتر از دیگر کودکان دیده می‌شود؛ اما نکته مهم در درمان این بیماری تشخیص زود هنگام آن هست، چراکه استرابیسم اگر زود تشخیص و درمان نشود نه تنها در کودکان به تنبلی چشم منجر می‌شود؛ بلکه به تدریج امکان بازیابی دید دوچشمی در کودک را غیرممکن می‌کند.

چرا چشم‌ها منحرف می‌شود؟
بیماری انحراف چشم یا‌‌ استرابیسم به دلایل مختلفی بوجود می‌آید که بیشترین دلیل آن مادرزادی بوده و در سنین کودکی دیده می‌شود، اما این مسأله به آن مفهوم نیست که چشم پدر یا مادر کودک باید حتما انحراف داشته باشد، بلکه ژن این بیماری ممکن هست از نسل‌های قبل‌تر نیز به کودک منتقل شود.

دکتر عرفانیان با اشاره به این‌که بیماری‌های مغزی، ضربه و تصادف نیز می‌تواند به انحراف چشم منجر ‌شود، می‌گوید: البته نقص مادرزادی ساختمان چشم، عصب بینایی، ضایعات شبکیه و آب مروارید مادرزادی نیز می‌تواند منجر به کاهش شدید بینایی و در ادامه انحراف چشم کودک شود.

با این حال شیوع انحراف چشم در جوامع مختلف ۵ ‌تا‌ ۱۱ درصد افراد جامعه را درگیر می‌کند.

انحراف چشم بین سه ماهگی تا پنج سالگی بروز پیدا می‌کند، اما شایع‌ترین سن بروز آن بین دو تا سه سالگی هست که می‌تواند دائمی یا گه‌گاه دیده شود، اما در هر صورت تشخیص و درمان سریع آن مانع از بروز تنبلی چشم در کودکان و مهم‌تر از آن از دست رفتن امکان بازیابی دید دو چشمی (دید عمقی) از سوی کودک می‌شود.

اول اصلاح بینایی و انحراف چشم با عینک، سپس جراحی
بنابر تاکید متخصصان چشم، نوع درمان در استرابیسم مادرزادی با استرابیسم اکتسابی متفاوت هست. انحراف چشم می‌تواند به سمت داخل، خارج یا عمودی باشد که این موارد هم در درمان موثر هست.

همچنین در مواردی انحراف چشم ممکن هست بلافاصله بعد از تولد دیدن شود، اما معمولا در سن بالا‌تر از دو سالگی ایجاد می‌شود که بیشتر به دلیل عیوب انکساری چشم هست. کودکانی که دچار دوربینی چشم هستند، بیشتر در معرض استرابیسم قرار دارند که با اصلاح عیوب انکساری از طریق عینک، انحراف‌شان درمان می‌شود.

به گفته دکتر عرفانیان، مهم‌ترین اقدام درمانی در انحراف چشم، فراهم آوردن شرایط دید دو چشمی برای کودک هست؛ چرا که با تاخیر در درمان انحراف چشم و بزرگ شدن کودک، قابلیت بازیابی دید دوچشمی توسط مغز کمتر می‌شود.

این متخصص اضافه می‌کند: اگر کودک قابلیت دید عمقی یا سه‌بعدی را از دست بدهد، در آینده با محدودیت‌های اجتماعی و شغلی مواجه خواهد شد؛ یعنی قادر به انجام مشاغلی مانند رانندگی، خلبانی و پزشکی نخواهد بود.

البته نداشتن دید عمقی همیشه با انحراف چشم همراه نیست، بلکه تنبلی چشم نیز می‌تواند مانع از وجود دید سه‌بعدی در کودک شود.

درمان تنبلی چشم چه همراه با انحراف باشد، چه نباشد، طول درمان بیشتری می‌طلبد. حال اگر درمان‌های طبی انجام شود، اما انحراف باقی بماند، از جراحی استفاده می‌شود.

دقت به چشمان کودک از شش ماهگی بسیاری از متخصصان چشم معتقدند اگر انحراف چشم بین شش تا ۹ ماهگی دیدن شود، می‌تواند تحت عمل جراحی قرار گیرد، چون مغز به چشم صاف عادت می‌کند و می‌تواند دید سه‌بعدی را احیا کند.

دکتر عرفانیان تاکید می‌کند: تمرکز دید کودک از حدود شش ماهگی کامل می‌شود، پس توصیه می‌شود کودکانی که از نظر بینایی در سلامت نیز به سر می‌برند، طی شش ماهگی تا یک سالگی تحت معاینه چشم قرار گیرند و معاینه‌های بعدی‌شان نیز بین سه تا سه‌ونیم سالگی و همین طور پیش از ورود به دبستان صورت بگیرد.

بی‌شک هر زمان که والدین متوجه انحراف چشم کودک خود شوند، باید برای درمان آن و در نقطه شروع به رفع عیوب انکساری چشم‌ها از طریق عینک یا بستن چشم اقدام کنند.

والدین نباید فراموش کنند که امکان دیدن انحراف کاذب در کودکان که پل بینی‌شان پهن‌تر هست، وجود دارد؛ اما هیچ نگرانی از بابت این نوع انحراف‌ها که بسادگی توسط متخصص قابل تشخیص هست، وجود ندارد.

این متخصص چشم اضافه می‌کند: برخی انواع انحراف چشم در کودک با آموزش
روش‌های حرکتی چشم به والدین و کودک و فراهم شدن امکان کنترل انحراف چشم
برای کودک قابل درمان هست، البته درمان انحراف چشم‌بسته به نوع، میزان و سن
کودک متفاوت هست و والدین نباید انتظار درمان‌های مشترک و کوتاه مدت را
برای فرزندان‌شان داشته باشند.

نکته مهم در مورد جراحی انحراف چشم آن هست که نتایج این نوع عمل جراحی
هیچ‌گاه صددرصد قابل پیش‌بینی نیست و در هر جراحی احتمال تکرار عمل برای
رسیدن به اصلاح کامل‌تر وجود دارد.