آرامگاه شاهچراغ

آرامگاه شاهچراغ در کنار میدان احمدی شیراز قرار دارد

شاهچراغ آرامگاهی می باشد که در آن حضرت میر سید احمد فرزند امام موسی کاظم (ع) سرشناس به شاه چراغ و برادر امام رضا (ع) دفن شده می باشد.

در آغاز قرن ۳ هجری شاهچراغ به شیراز هجرت کرد و در آنجا وفات یافت.

احمدبن موسی در راه پیوستن به برادر خود به سوی خراسان سفر نمود ولی در راه توسط افراد مأمون خلیفه عباسی در منظقه شیراز کشته شد.

این بنا در دوره اتابکان فارس در قرن ۶ قمری ساخته شده و گنبد و بارگاه آن دارای کاشیکاری‌های زیبایی می باشد.

احمد بن موسی بن جعفر(ع)، از فرزندان امام موسی کاظم(ع) سرشناس به سید السادات و شاهچراغ می باشد که از شخصیت‏های عالی مقام و جلیل القدر و پرهیزکار بود.

تاریخ وفات احمد بن موسی دقیقاً معلوم نیست، ولی برخی از مورخین تاریخ وفات را حدود سال ۲۰۳ قمری که همزمان با شهادت امام هشتم(ع) می باشد ذکر کرده‏اند.

این آرامگاه که بزرگ‌ترین زیارتگاه مذهبی شیراز می باشد، در زمان اتابک سعدبن زنگی، امیر مقرب‌الدین مسعود بدرالدین وزیر وی بقعه و گنبدی بر فراز قبر وی ساخت و اتابک نیز رواقی بر آن افزود.

سپس تاشی خاتون مادر شاه اسحاق اینجو در سال ۷۴۵ هجری تعمیرات اساسی در آن انجام داد و بقعه،بارگاه، مدرسه عالی و مدفنی در جنوب آن برای خود ساخت.

بنای آرامگاه در ادوار مختلف مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفته می باشد از جمله زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی، نادر شاه افشار و فتحعلی شاه قاجار.

درون حرم را با به کار بردن آینه های ریز رنگین، به سبکی هنرمندانه، آینه کاری کرده و انواع خط‌های زیبای فارسی و عربی، تزیین کننده نمای اطراف آینه‌ها و کاشی‌ها می باشد.

بنای حرم، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی گسترده در پشت ایوان می باشد که در ۴ جانب حرم، ۴ شاه نشین قرار گرفته و مسجدی نیز در پشت حرم ساخته شده می باشد. ضریح آن در شاه نشین زیر گنبد قرار دارد و از نقره ساخته شده می باشد.

حیاط شاهچراغ دارای ۲ در اصلی ورودی می باشد که در سمت جنوب و شمال حرم از زیر ۲ سر در بزرگ کاشیکاری شده گذشته و وارد حیاط وسیع حرم می‌‌شویم.

در میان حیاط، حوض بزرگ فواره داری ساخته شده و در اطراف حوض درختکاری شده می باشد.

حرم شاهچراغ در سمت غرب حیاط و حرم سید میر محمد- برادر شاهچراغ – در سمت شمال شرقی حیاط قرار دارد.

غیر از ۲ در اصلی، ۲ در فرعی دیگر نیز وجود دارد که یکی به بازار حاجی و دیگر به مسجد جامع عتیق باز می‌شود.

در دور تا دور حیاط، اتاق‌هایی ۲ طبقه ساخته شده که در پیشانی و جرزهای جلو آنها کاشیکاری شده می باشد.

ستون‌های آهنی ایوان حرم به وسیله چوب‌های نفیس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نیز چوب منبتکاری شده به کار رفته می باشد.

مسجد وکیل شیراز

مسجد وکیل در مجموعه بناهای زندیه، در کنار بازار وکیل و حمام وکیل در مرکز منظقه شیراز قرار دارد

در غرب بازار وکیل و در انتهاى راسته شمشیرگرها مسجد وسیع بسیار زیبایى بنا شده می باشد که به اسم مسجد سلطانى وکیل یا مسجد وکیل شهرت دارد.

این بنا یکی از بناهای زیبا و بسیار مستحکم دوره زندیه ‌می‌باشد که از لحاظ هنری و معماری دارای اهمیت زیادی می باشد. این مسجد به دستور کریم‌خان زند ساخته شده می باشد. طرح این مسجد دو ایوانی بوده و دارای دو شبستان جنوبی و شرقی می باشد.

شبستان جنوبی با ستون‌های سنگی یکپارچه و مارپیچ از شاخصه‌های معماری ایرانی و از مناطق دیدنی این مسجد می باشد که دارای ۴۸ ستون سنگی یکپارچه می‌باشد.

در سمت شمال مسجد طاق بلند و مهمی ساخته شده که به طاق مروارید سرشناس می باشد و در دور این طاق با قلم درشت و خط ثلث عالی یکی از سوره‌های قرآن به صورت هلالی نوشته شده‌می باشد.

این مسجد بر طبق بافت معماری سنتی این مرز و بوم در یک مجموعه اجتماعی قرار گرفته و هماهنگی زیبایی در پیوند دین و دنیا، بوجود آورده‌می باشد.

کاشی‌کاری صحن و ایوان‌های شمالی و جنوبی نیز بسیار زیبا و از انواع هفت رنگ و معرق می باشد. تاریخ بناى این مسجد سال ۱۱۸۷ هجرى همزمان با بناى بازار و میدان در زمان کریم‌خان زند بوده و وسعت مسجد ۸ هزارو ۶۶۰ متر مربع می باشد.

ورودى مسجد از سمت شمال طراحى شده و سنگ سر در آن یکپارچه می باشد. در دو طرف بالاى سردر ورودى کاشیکارى و مقرنس‌هاى زیبایى به کار رفته و پس از گذشتن از درب ورودى مسجد ۲ راهرو به سمت چپ و راست دیدن مى‌شود که پس از چند متر با زاویه‌اى تقریبا ۹۰ درجه به صحن مسجد راه می‌یابند.

معماران مسجد براى این که قبله مسجد با قبله شرعى مطابقت کرده و از طرفى نماى مسجد با درهاى فرعى بازار و خود بازار همخوانى داشته باشد راهروها را به طریقى به صحن مسجد متصل کرده‌اند که در عین کجى عوض زاویه صحن مشخص نباشد.

وسعت این شبستان نزدیک به ۵ هزار متر مربع می باشد در کنار محراب، منبر سرشناس و یکپارچه ۱۴ پله اى ساخته شده از سنگ مرمر سبز قرار دارد و در کتیبه‌هاى سردر ورودى و حاشیه ایوان از آیات قرآنى با خطوط ثلث و نسخ به رنگ سفید در زمینه لاجوردى استفاده شده می باشد.

این بناى تاریخى به شماره ۱۸۲ در تاریخ ۱۸ تیرماه ۱۳۱۱ در فهرست آثار ملى ایران به ثبت رسیده و تحت مراقبت و حفاظت این سازمان می باشد.

مسجد نصیرالملک

مسجد نصیرالملک از مساجد سرشناس شیراز می باشد که در محله گودعربان و خیابان لطفعلی خان زند و در نزدیکی مسجد شاه چراغ قرار دارد

این مسجد که از جمله بناهای دیدنی دوران قاجار در منظقه شیراز و استان فارس می باشد در سال ۱۲۹۳ قمری توسط حسنعلی نصیرالملک ساخته شد.

مدت ساخت آن حدود ۱۲ سال و از سال ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۵ شمسی به طول انجامیده می باشد. مرمت، حفظ و نگهداری این بنای باشکوه و ارزشمند با رعایت استانداردهای بین‌المللی مرمت آثار تاریخی از سال‏ها پیش آغاز شده می باشد.

این مسجد دارای حیاط وسیع می باشد که حوض بزرگ در وسط آن می‌باشد. در سمت شمال حیاط طاق مروارید، در سمت شرق شبستان با هفت ستون سنگی، در سمت جنوب دو گلدسته زیبا و در سمت غرب شبستان اصلی قرار دارد که دارای دریچه‌های با شیشه های رنگی می باشد.

مسجد نصیر الملک از نظر کاشیکاری و مقرنس کاری از زیباترین مساجد ایران می باشد. مسجد دارای صحن وسیعی می باشد که در سمت شمال آن قرار دارد. در ورودی دارای طاق نمایی بزرگ می باشد٬ که سقف آن با کاشی‌های رنگارنگ مزین گشته می باشد.

مسجد دارای دو شبستان شرقی و غربی می باشد. شبستان غربی که پوشش آجری دارد و بیشتر روی آن کار شده و زیباتر می باشد٬ طاق این شبستان روی ستون‌ها سنگی و با طرح مارپیچ روی آن در دو ردیف شش‏تایی و به تعداد ۱۲ عدد به نیت ۱۲ امام قرار گرفته می باشد.

این شبستان دارای ۷ درگاه می باشد که آن را با ۷ در چوبی با شیشه‌های رنگارنگ به صحن مسجد مرتبط می‌کند. سنگتراشی و تزیین این شبستان الهام گرفته شده از مسجد وکیل شیراز می باشد. طاق و دیوارهای این شبستان با کاشی کاری‌های زیبا تزیین شده می باشد.

کف آن با کاشی‌های فیروزه‌ای و سقف آن با نقش گل و بوته و آیات قرآنی مزین گشته می باشد. این شبستان در واقع شبستان تابستانه محسوب می‌شود.

مسجد دارای دو ایوان شمالی و جنوبی می باشد که شبیه هم نیستند و ایوان شمالی زیباتر از ایوان جنوبی می باشد. ایوان شمالی دارای ۳ نیم طاق در ۳ طرف می باشد و از سمت چهارم به صحن راه دارد.

این ایوان داری ۴ غرفه می باشد و سقف میانی آن با مقرنس کاری و کاسه سازی پنج کاسه مزین شده می باشد.ایوان جنوبی نیز دارای ۲ گلدسته می باشد و در حیاط آن نیز حوضی مستطیل شکل و سنگی با فواره وجود دارد.

در سمت شمالی مسجد طاق نمایی به اسم طاق مروارید وجود دارد که تمام سقف داخل و بیرون آن کاشی کاری رنگارنگ شده می باشد و روی آن آیات قرآنی نوشته شده می باشد. در دو طرف این طاق‌نما ۲ طاق کوچکتر نیز وجود دارد.

در سمت جنوب نیز طاقی وجود دارد که ارتفاعش کمتر از طاق مروارید می باشد و تمام سطح بیرونی و داخلی آن کاشی‏کاری شده و سقف آن نیز مانند طاق شمالی مقرنس‏کاری شده می باشد.

روی آن نیز دو گلدسته وجود دارد که در ورودی این دو گلدسته دو طاق نمای کوچکتر در دو طرف طاق اصلی وجود دارد.

مسجد نصیرالملک در سال ۱۳۵۸ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۳۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

حافظیه شیراز

شمس‌الدین محمد حافظ ملقب به خواجه حافظ شیرازی و سر شناس به لسان الغیب از مشهورترین شعرای تاریخ ایران زمین در سال ۷۲۶ قمری در شیراز به دنیا آمد.

اطلاعات چندانی از خانواده و اجداد خواجه حافظ در دست نیست و ظاهراً پدرش بهاء الدین اسم داشته و در دوره سلطنت اتابکان فارس از اصفهان به شیراز مهاجرت کرده می باشد.

شمس الدین از دوران طفولیت به مکتب و مدرسه روی آورد و علوم و معلومات معمول زمان خویش را در محضر علما و فضلای زادگاهش آموخت و از این بزرگان بویژه قوام الدین عبدا… بهره‌ها گرفت.

او هنوز دهه بیست زندگی خود را سپری ننموده بود که به یکی از مشاهیر علم و ادب دیار خود تبدل شد. وی در این دوره علاوه بر اندوخته عمیق علمی و ادبی خود قرآن را نیز کامل از حفظ داشت و از این روی تخلص حافظ بر خود نهاد.

دوران جوانی حافظ مصادف بود با افول سلسله محلی اتابکان فارس و این ایالات مهم به تصرف خاندان اینجو در آمده بود. حافظ که در همان دوره به شهرت والایی دست یافته بود مورد توجه و امرای اینجو قرار گرفت و پس از راه یافتن به دربار آنان به مقامی بزرگ نزد شاه شیخ جمال الدین ابواسحاق حاکم فارس دست یافت.

دوره حکومت شاه ابواسحاق اینجو توأم با عدالت و انصاف بود و این امیر دانشمند و ادب دوست در دوره حکمرانی خود که از سال ۷۴۲ تا ۷۵۴ قمری به طول انجامید در عمرانی و آبادانی فارس و آسایش و امنیت مردم این ایالت بویژه شیراز کوشید.

حافظ از لطف امیرابواسحاق بهره مند بود و در اشعار خود با ستودن وی در القابی همچون جمال چهره اسلام و سپهر علم وحیاء حق شناسی خود را نسبت به این امیر نیکوکار بیان داشت.

اواخر زندگی شاعر بلند آوازه ایران همزمان بود با حمله امیر تیمور و این پادشاه بیرحم و خونریز پس از جنایات و خونریزی‌های فراوانی که در اصفهان انجام داد و از هفتاد هزار سر بریده مردم آن دیار چند مناره ساخت روبه سوی شیراز نهاد.

مرگ حافظ احتمالاً در سال ۹۷۱ قمری روی داده می باشد و حافظ در گلگشت مصلی که منطقه‌ای زیبا و با صفا بود و حافظ علاقه زیادی به آن داشت به خاک سپرده شد و از آن پس آن محل به حافظیه سر شناس گشت.

نقل شده می باشد که در هنگام تشییع جنازه خواجه شیراز گروهی از متعصبان که اشعار شاعر و اشارات او به می و مطرب و ساقی را گواهی بر شرک و کفروی می‌دانستند مانع دفن حکیم به آیین مسلمانان شدند.

در مشاجره‌ای که بین دوستداران شاعر و مخالفان او در گرفت سرانجام قرار بر آن شد تا تفألی به دیوان خواجه زده و داوری را به اشعار او واگذارند. پس از باز کردن دیوان اشعار این بیت شاهد آمد:

قدیم دریغ مدار از جنازه حافظ

که گرچه غرق گناه می باشد می‌رود به بهشت

حافظ بیشتر عمر خود را در شیراز گذراند و بر خلاف سعدی به جز یک سفر کوتاه به یزد و یک مسافرت نیمه تمام به بندر هرمز همواره در شیراز بود.

وی در دوران زندگی خود به شهرت عظیمی در سرتاسر ایران دست یافت و اشعار او به مناطقی دور دست همچون هند نیز راه یافت.

نقل شده می باشد که وی مورد احترام فراوان سلاطین آل جلایر و پادشاهان بهمنی دکن هندوستان قرار داشت و پادشاهان زیادی او را به پایتخت‌های خود دعوت کردند. حافظ تنها دعوت محمود شاه بهمنی را پذیرفت و عازم آن سرزمین شد ولی چون به بندر هرمز رسید و سوار کشتی شد طوفانی در گرفت و خواجه که در خشکی، آشوب و طوفان حوادث گوناگونی را دیده بود نخواست خود را گرفتار آشوب دریا نیز بسازد.

شهرت اصلی حافظ و رمز پویایی جاودانه آوازه او به سبب غزلسرایی و سرایش غزل‌های بسیار زیباست.

سعدیه شیراز

شیخ مصلح‌الدین مشرف بن عبدالله سر شناس به سعدی شیرازی در حدود سال‌های ۵۷۱ تا ۶۰۶ هجری قمری به دنیا آمد و در حدود سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ درگذشته می باشد. درباره اسم و اسم پدر شاعر و همچنین تاریخ تولد سعدی اختلاف بسیار می باشد.

سعدی در شیراز پا به هستی نهاد و هنوز کودکی بیش نبود که پدرش درگذشت. پس از تحصیل مقدمات علوم از شیراز به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه به تکمیل دانش خود پرداخت.

وی در نظامیه بغداد که مهمترین مرکز علم و دانش آن زمان به حاسب می‌آمد در درس استادان معروفی چون سهروردی شرکت کرد. سعدی پس از این دوره به حجاز، شام و سوریه رفت و در آخر راهی سفر حج شد.

او در شهرهای شام (سوریه امروزی) به سخنرانی هم می‌پرداخت ولی در همین حال، بر اثر این سفرها به تجربه و دانش خود نیز می‌افزود.

سعدی در پورتال یک سلطنت اتابک ابوبکر بن سعد به شیراز بازگشت و در همین ایام دو اثر جاودان بوستان و گلستان را آفرید و به اسم «اتابک» و پسرش سعد بن ابوبکر کرد. برخی معتقدند که او لقب سعدی را نیز از همین اسم “سعد بن ابوبکر” گرفته می باشد.

در پی از بین رفتن حکومت سلغریان، سعدی بار دیگر از شیراز خارج شد و به بغداد و حجاز رفت. در بازگشت به شیراز، با آن که مورد احترام و تکریم بزرگان فارس بود، بنابر سر شناس به خلوت پناه برد و مشغول ریاضت شد.

سعدی، شاعر جهاندیده، جهانگرد و سالک سرزمین‌های دور و غریب بود؛ او خود را با تاجران ادویه و کالا و زئران اماکن مقدس همراه می‌کرد. از پادشاهان حکایت‌ها شنیده و پورتال یک را با آنان به مدارا می‌گذراند.

سفاکی و سخاوتشان را نیک می‌شناخت و گاه عطایشان را به لقایشان می‌بخشید. با عاشقان و پهلوانات و مدعیان و شیوخ و صوفیان و رندان به جبر و اختیار همنشین می‌شد و خامی پورتال یک جوانی را به تجربه سفرهای مکرر به پختگی دوران پیری پیوند می‌زد.

سفرهای سعدی تنها جستجوی تنوع، طلب دانش و آگاهی از رسوم و فرهنگ‌های مختلف نبود؛ بلکه هر سفر تجربه‌ای معنوی نیز به شمار می‌آمد.

ره آورد این سفرها برای شاعر، علاوه بر تجارب معنوی و دنیوی، انبوهی از روایت، قصه‌ها و مشاهدات بود که ریشه در واقعیت زندگی داشت؛ چنان که هر حکایت گلستان، پنجره ای رو به زندگی می‌گشاید و گویی هر عبارتش از پس هزاران تجربه و آزمایش به شیوه ای یقینی بیان می شود. گویی، هر حکایت پیش از آن که وابسته به دنیای تخیل و نظر باشد، حاصل دنیای تجارب عملی می باشد.

ممکن است یکی از مهم‌ترین عوامل دلنشینی پندها و اندرزهای سعدی در میان عوام و خواص، وجه عینی بودن آنهاست. اگرچه لحن کلام و نحوه بیان هنرمندانه آنها نیز سهمی عمده در ماندگاری این نوع از آثارش دارد.

از سویی، بنا بر روایت خود سعدی، خلق آثار جاودانی همچون گلستان و بوستان در چند ماه، بیانگر این نکته می باشد که این شاعر بزرگ از چه گنجینه ی دانایی، توانایی، تجارب اجتماعی و عرفانی و ادبی برخوردار بوده می باشد.

آثار سعدی علاوه بر آن که عصاره و چکیده اندیشه ها و تأملات عرفانی و اجتماعی و تربیتی وی می باشد، آیینه خصایل و خلق و خوی و منش ملتی کهنسال می باشد و از همین رو هیچ زمان شکوه و درخشش خود را از دست نخواهد داد.

آرامگاه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا در دامنه کوه در شمال شرق شیراز قرار دارد

بنای اصلی و اولیه آرامگاه سعدی مربوط به دوره اتابکان فارس می باشد و نخستین‌بار ابن بطوطه مراکشی در حدود سال ۷۵۰ قمری آن را دیدن کرد.

این مکان در ابتدا خانقاه سعدی بوده که وی اواخر عمرش را در آنجا می‌گذرانده و سپس در همانجا دفن شده ‌می باشد. برای نخستین‌بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحبدیوانی وزیر سرشناس آباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد.

در سال ۹۹۸ به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ ویران شد و اثری از آن باقی نماند. در سال ۱۱۸۷ قمری به دستور کریمخان زند، بنایی ۲ طبقه سرشناس به عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر بالای مزار سعدی بنا شد.

در دوره قاجاریه توسط فتحعلی شاه این بنا مرمت شد و چند سال بعد نیز حبیب الله خان قوام الملک دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد.

بنایی که در زمان کریمخان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ شمسی برپا بود و شامل یک ساختمان ۲ طبقه آجری مرکب از چند اتاق و طبقه زیرین آن یک متر بلندتر بود.

بنای کنونی این آرامگاه به دستور محمدرضا پهلوی به وسیله انجمن آثار ملی ساخته و در سال ۱۳۳۱ رسما افتتاح شد. این بنا با اقتباسی از چهل ستون اصفهان و ابنیه قدیمی دیگر با معماری جدید ساخته شده می باشد.

ساختمان به سبک ایرانی می باشد با ۸ ستون از سنگ‌های قهوه‌ای رنگ که در جلوی مقبره قرار دارند و اصل بنا با سنگ سفید و کاشی کاری مزین می باشد. بنای آرامگاه از بیرون به شکل مکعبی می باشد اما در داخل هشت ضلعی می‌باشد با دیوارهایی از جنس مرمر و گنبدی لاجوردی.

زیربنای اصلی آرامگاه حدود ۲۵۷ متر مربع می‌باشد. ساختمان اصلی آرامگاه شامل دو ایوان عمود بر هم می‌باشد که قبر شیخ در زاویه این دو ایوان قرار گرفته‌می باشد.

روی آرامگاه گنبدی از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ ساخته شده‌می باشد. سنگ‌های پایه‌های بنا، سیاه رنگ می باشد و ستون‌ها و جلوی ایوان از سنگ گرانتیت قرمز مخصوصی ساخته شده‌می باشد. نمای خارجی آرامگاه از سنگ تراورتن و نمای داخلی آن از سنگ مرمر می باشد.

سنگ قبر در وسط عمارتی ۸ ضلعی قرار دارد و سقف آن با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین شده‌می باشد. در ۷ ضلع ساختمان، ۷ کتیبه قرار دارد که از قسمت‌هایی از گلستان، بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ انتخاب شده و به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شده‌می باشد. متن یک کتیبه دیگر از «علی اصغر حکمت» می باشد که در مورد چگونگی ساخت بقعه توضیحاتی داده.

بنا در سمت چپ به رواقی متصل می‌شود که در آن ۷ طاق وجود دارد که با کف‌سازی سیاه رنگ به آرامگاه شوریده شیرازی پیوند می‌خورد. این آرامگاه در یک اتاق قرار دارد و کتیبه‌ای بر سر در آن می باشد که شاعر را معرفی می‌کند و شعری از خود شاعر بر کاشیهای سرمه‌ای بر روی دیوار نوشته شده‌می باشد.

در اطراف مقبره سعدی، قبور زیادی از بزرگان دین وجود دارند که بنا به وصیت خود، در آنجا مدفون شده‌اند از جمله مهمترین‌های آن می‌توان شوریده شیرازی را اسم برد که آرامگاهش به وسیله رواق به آرامگاه سعدی متصل شده‌می باشد.

آرامگاه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی در سال ۱۳۵۴ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۰۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

مسجد جامع عتیق شیراز

مسجد جامع عتیق یا مسجد جمعه یا مسجد جامع یا مسجد آدینه، از کهن ترین مساجد قدیمی شیراز می باشد که در مشرق شاهچراغ قرار دارد.

این مسجد دو ایوانی در سال ۲۸۱ ه.ق. به دستور عمرولیث صفاری ساخته شد. ساختمان مسجد که اولین هسته تاریخی منظقه شیراز می باشد مشتمل بر بنایی مرتفع می باشد که دارای چندین حجره و شبستان می باشد و برخی قسمت های آن دوطبقه می باشد. این مسجد دارای ۶ درب ورودی و خروجی بوده می باشد. یک درب در ضلع شمالی، یک درب در ضلع جنوبی، دو درب در ضلع غربی و دو درب در ضلع شرقی.

درب ورودی ضلع شمالی به دوازده امام سرشناس می باشد و کتیبه ای بر فراز آن قرار گرفته می باشد که در دوره صفوی و در سال ( ۱۰۳۱ ه.ق. ) به خط علی جوهری نگاشته شده می باشد این کتیبه تاریخ مرمت مسجد را در سال مذکور بیان می نماید.

سر در شمالی مسجد با کاشی مقرنس کاری شده می باشد.

بر روی چهار کتیبه اسم دوازده امام بر روی کاشی نگاشته شده و در جرزهای دو طرف این سر در نصب شده می باشد. در وسط ضلع شمالی مسجد، طاق نمای مرتفعی قرار گرفته می باشد که در دو طرف بام آن دو گلدسته وجود دارد و سقف آن با آجر مقرنس کاری شده می باشد. در حاشیه بالای داخلی این طاق نیز سوره هل اتی با خط نسخ بر روی کاشی نگاشته شده می باشد. در انتهای آن پلکانی می باشد که به پشت بام و گلدسته ها ختم می شود و در پیشانی و جلو آنها کاشی کاری شده می باشد و روی آنها با خط نسخ آیات قرآنی نگاشته شده می باشد.

در ضلع غربی این طاق نما، دالان درب دوازده امام ( درب شمالی ) و پنج طاق نما قرار گرفته می باشد و در پشت این دالان و طاق نماها، شبستان کوچکی قرار گرفته می باشد.

در سال ۱۳۴۷ ه.ش. در شرق طاق نمای وسطی، شبستانی بزرگ به طول ۳۰ متر و عرض ۱۷ متر با ۵ در آهنی مشبک و محرابی از سنگ مرمر عالی و ازاره هایی تا ارتفاع یک و نیم متر با سنگ مرمر ساخته شده می باشد. قسمتی از این شبستان دو طبقه می باشد و عرض آن نیز ۵٫۵ متر می باشد.

بر روی ستون ها و بدنه این شبستان کاشی کاری شده و بر روی کاشی ها، آیات قرآنی، احادیث و تصاویر گل و بته و خطوط اسلیمی نقش بسته می باشد. در حاشیه بالایی آن نیز سوره هل اتی به خط نسخ بر روی کاشی نگاشته شده می باشد.

ضلع جنوبی مسجد با مساحتی برابر با ۱۲۰۰ متر مربع، طاق نمای بزرگی وجود دارد که به علت تخریب در حال مرمت آن می باشند.

در درون طاق نما، کتیبه ای قدیمی با خط ثلث نگاشته شده می باشد که بخشی از آن باقی مانده می باشد. بر فراز در ورودی شبستان ضلع جنوبی کتیبه ای دیگر با خط ثلث پیچیده بر روی کاشی نگاشته شده می باشد که بخشی از آن تخریب شده می باشد. این کتیبه در زمان شاه طهماسب اول صفوی نگاشته شده و در پایان آن تاریخ ۹۷۳ ه. ق. تاریخ مرمت مسجد، ذکر شده می باشد.

در دو طرف شبستان دو طبقه وجود دارد که سقف آن از آجر می باشد و در انتهای آن نیز، محرابی کاشی کاری شده قرار دارد که بر فراز آن به خط کوفی سوره توحید و اسم پنج تن نگاشته شده و در زیر آن دو آیه قرآنی به خط نسخ نگاشته شده و در پایان تاریخ ۱۳۶۱ ه. قید گردیده می باشد. سقف این محراب با کاشی لاجوردی کاشی کاری شده می باشد و دو طرف محراب نیز سنگ کاری شده می باشد. در کنار این محراب، تاریخچه مرمت مسجد بر روی دو سنگ نقش گردیده می باشد.

در ضلع شرقی این شبستان کوچک، شبستان چهل ستون قدیمی با عرض ۳۲ متر و طول ۴۵ متر واقع شده می باشد. سقف این شبستان از آجر می باشد و در آن چهل ستون مکعب با طول ۲ متر و عرض ۲ متر قرار گرفته می باشد. این شبستان چهار در دارد که به صحن گشوده می شود. بر سر در این شبستان کتیبه ای می باشد که با خط ثلث پیچیده نگاشته شده می باشد و هم اینک برخی از قسمت های آن تخریب شده می باشد. این کتیبه نیز در زمان حکومت شاه طهماسب صفوی (۹۳۰-۹۸۴ ه.ق) نگاشته شده و بیانگر مرمت مسجد در آن تاریخ می باشد.

در مغرب شبستان کوچک، در قرینه با شبستان چهل ستون، شبستان بزرگی با عرض ۳۵ متر و طول ۴۵ متر ساخته شده می باشد. سقف این شبستان آهن کوبی شده و در آن ۱۲ ستون بتون آرمه پوشیده از سنگ مرمر قرار دارد. ازاره شبستان تا ارتفاع ۳ متر از سطح زمین، با سنگ مرمر پوشیده شده می باشد. در این شبستان منبری ۱۲ پلکانی از چوب و سنگ مرمر وجود دارد. بر روی دیوار و محراب این شبستان نیز ۱۳ کتیبه از آیات قرآنی و احادیث با خط ثلث و نسخ بر روی کاشی نگاشته شده می باشد.

ضلع غربی دارای دو در می باشد که سر در یکی از آنها، یزدی بندی می باشد و مقرنس کاری و کاشی کاری و معرق کاری شده می باشد. این در که یکی از درهای مهم مسجد می باشد، بوسیله اداره باستان شناسی فارس مرمت شده می باشد. بر فراز این در کتیبه ای می باشد که آیات قرآنی بر روی آن با قلم درشت و به خط ثلث عالی بر روی کاشی نگاشته شده می باشد و تاریخ (۱۰۲۷ ه.) در پایان آن قید گردیده می باشد. در نزدیکی و در امتداد همین کتیبه، کتیبه ای دیگر می باشد که قسمتی از آن باقی مانده و تاریخ ۱۰۲۶ ه.ق. در آن قید گردیده می باشد که بیانگر تاریخ مرمت بنا در زمان حکومت شاه عباس کبیر (۹۹۶-۱۰۳۸ ه.ق) می باشد.

این در در شبستان بزرگ جدید ضلع جنوبی گشوده می شود.

در ضلع غربی این مسجد ده طاق نما وجود دارد و در پشت آنها نیز شبستان کوچکی قرار گرفته می باشد. در یکی از این طاق نماها دالان در ورودی می باشد.

در ضلع شرقی مسجد نیز طاق نمای بزرگی قرار دارد که در پیشانی آن اندکی کاشی کاری شده می باشد و هم اینک نیز مورد مرمت قرار گرفته می باشد. در شمال این طاق نما، چهار طاق نمای کوچک می باشد و یک راه پله که در زاویه آن یکی از درهای مسجد قرار گرفته می باشد. در ضلع جنوبی طاق نما نیز، چهار طاق نمای کوچک می باشد که یکی از این طاق نماها دالان در دوم ضلع شرقی مسجد می باشد و یکی دیگر از این طاق نماها در شبستانی می باشد که در زاویه جنوب شرقی مسجد قرار گرفته می باشد.

صحن مسجد با مساحت ۱۶۷۲ متر مربع با سنگ های مرمر مفروش بوده و در دالان های ورودی مسجد چندین سنگاب وجود داشته که همیشه پر آب بوده تا موقع ورود اشخاص به مسجد، ابتدا پای خود را بشویند و وضو بگیرند و پس از آن وارد صحن شوند. هم اینک یکی از این سنگاب ها که قطر داخلی آن نزدیک به یک متر می باشد و منطقه خارجی آن دوازده ضلعی می باشد، هم چنین در اطراف آن نقش و نگارهایی وجود ادرد و گرداگرد آن آیات قرآنی و اسلامی نگاشته شده می باشد.

در جلو پلکان ورودی موزه پارس نصب شده می باشد. البته خطوط و نقوش این سنگاب به جهت تأثیر آب، کاملا” مشخص نیست. هم اینک نیز سه نمونه از این سنگاب ها در ابتدای صحن همانند نمونه پیشین آن به صورت دروازده ضلعی موجود می باشد.

در وسط صحن مسجد، بنایی مکعب شکل از گچ و سنگ ساخته شده می باشد که نزدیک به یک متر از سطح زمین بلندتر می باشد و گرداگرد آن را ایوانی به عرض دو متر فرا گرفته می باشد. این بنا که در سال ۷۵۲ ه.ق به دستور شاه شیخ ابواسحاق اینجو حاکم فارس، ساخته شده، دارالمصحف، بیت المصحف، خدایخانه و یا خداخانه خوانده می شود و این بدان جهت می باشد که در این مکان علاوه بر قرآن هایی تاریخی به خط امیرالمؤمنین علی (ع)، امام حسن (ع)، امام صادق (ع) و چند تن از صحابه پیامبر و تابعین او نگاهداری می شده می باشد. محل تلاوت قرآن نیز بوده می باشد. همچنین در این مکان قرآنی به خط عثمان خلیفه سوم وجود داشته که چندین قطره خون وی، به هنگام قتلش بر روی آن ریخته می باشد و به همین جهت برخی این مکان را قبر عثمان یا دفتر عثمان نیز خوانده اند.

هم اینک برخی از قرآن های مذکور در موزه پارس نگاهداری می شود.

عمارت خدایخانه و ایوان های آن، دارای ۱۲ متر طول و ۱۰ متر عرض می باشد و مساحت اتاقی که در وسط آن قرار گرفته می باشد به ابعاد ۸ متر طول و ۶ متر عرض می باشد که از سنگ و گچ ساخته شده می باشد. در ضلع شرقی و غربی این اتاق، دو سنگ مشبک قرار دارد و در دو ضلع جنوبی و شمالی آن، هر کدام یک در ورودی می باشد که بر روی در ضلع شمالی خاتم کاری صورت گرفته می باشد.

در چهار گوشه خدایخانه، چهار ستون مدور مغازه مانندی وجود دارد که نمای بیرونی آن از سنگهای مکعب شکل آجر مانندی می باشد که لابه لای آن سنگ های رنگین به کار رفته و با گچ نصب شده می باشد. روی سنگ های ازاره پایین نیز نقش و نگار هایی دیده می شود.

سقف ایوان های شرقی و غربی آن به وسیله چهار ستون نگاهداری می شود که سر ستون های آن به شکل مقرنس کاری، حجاری شده می باشد. بر فراز هر یک از این ستون ها، قطعه سنگی می باشد که به شکل محراب در آورده و داخل آن خالی شده می باشد و خطوط اسلیمی و گل و بته بر آن نقش شده می باشد.

سقف ایوان های شمالی و جنوبی خدایخانه نیز به وسیله دو ستون مدور دیدن داری می شود. معماری این بنا مانند خانه کعبه می باشد اما گرداگرد خدایخانه، ایوانی به عرض دو متر ساخته شده می باشد تا اتاق را از گرما حفظ نماید. در لبه بالای منطقه داخلی ایوان ها، کتیبه ای با قلم درشت در زمان شاه ابواسحاق به خط ثلث عالی به قلم یحیی الجمالی الصوفی بر روی سنگ های یک پارچه و با عرض یک متر نگاشته شده و آن نقر شده می باشد به گونه ای که خطوط آن کتیبه برجسته شده و لابه لای این خطوط با کاشی های آبی، معرق پر شده می باشد. این کتیبه گرداگرد نمای خارجی و مناره ها را پوشانده می باشد (طول کتیبه) خدایخانه هم اینک مورد مرمت می باشد. مسجد جامع عتیق با مرور زمان و در اثر زلزله های متعدد در دوره های متعدد رو به ویرانی نهاده که تاکنون نیز چندین بار مرمت شده می باشد. تاریخچه مرمت این مسجد با توجه به کتیبه های موجود عبارت می باشد از:

۱٫ در سال ۹۷۳ ه.ق. در زمان حکومت شاه طهماسب اول صفوی.

۲٫ در سال ۱۰۲۶ ه.ق. و ۱۰۲۷ ه.ق. در زمان حکومت شاه عباس کبیر.

۳٫ در سال ۱۰۹۲ ه.ق. در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی.

۴٫ در سال ۱۳۱۸ ه.ش. از جانب اداره باستان شناسی فارس.

خدایخانه نیز پس از تخریب و از بین رفتن برخی از کتیبه هایش، از جانب اداره باستان شناسی فارس و با همیاری واجد کاتب، سید آقا بزرگ نسابه، صرافت، رحیم صمیم، سید هاشم، در سال ۱۳۲۶ ه.ش. کاملا” مرمت شد.

این مسجد در دیماه ۱۳۱۰ با شماره ۷۲ به ثبت تاریخی رسیده می باشد.

آرامگاه خواجوی کرمانی

در شمال شيراز، در دامنه كوه صبوي و در ابتداي جاده شيراز – اصفهان، در تنگ الله اكبر قرار گرفته می باشد. قبر وي مشرف بر دروازه قرآن مي باشد. آب چشمه سرشناس ركناباد نيز از كنار مقبره خواجو مي گذرد.

اين آرامگاه در سال ۱۳۱۵ شمسي با اعتبارات اداره فرهنگ فارس ساخته شد. محل آرامگاه در محوطه اي بدون سقف قرار دارد. در وسط صفه آن سنگ قبري می باشد كه بالاي آن محدب و داراي برآمدگي می باشد. روي اين سنگ كتيبه اي كه بيانگر قبر خواجو باشد وجود ندارد. فقط بالاي سنگ عبارت: كل من عليها فان و يبقي وجه ربك ذوالجلال و الاكرام به خط ثلث نوشته شده می باشد.

در بالا و پايين قبر نيز دو ستون سنگي كوتاه قرار دارد كه طبق رسم آن زمان در بالا و پايين قبور عرفا و شعرا وجود داشته می باشد. در سال ۱۳۳۷ شمسي اداره باستان شناسي فارس اقدام به ساخت يك اطاق در قسمت شمالي محوطه آرامگاه كرد. در پيشاني اين اطاق دو غزل از غزليات خواجو به خط نستعليق بر روي كاشي هاي آنجا نوشته شده می باشد. با اين مطلع:

دوش مي كردم سؤال از جان كه آن جانانه كو؟ گفت: بگذر زان بت پيمان شكن پيمانه كو؟ …

و ديگر به مطلع

صبحدم دل را مقيم خلوت جان يافتم از نسيم صبح بوي زلف جانان يافتم …

كه هم اينك اين اتاق تبديل به فرهنگسراي خواجو گرديده می باشد.

كمي بالاتر از مقبره خواجو ۳ غار به چشم مي خورد. يكي از آنها غاري می باشد كه محل عبادت و رياضت زهاد و مشايخ بوده و خواجو نيز مدتي در آن جا به عبادت مشغول بوده می باشد.

غار ديگر كه در دهانه آن طاقي ضربي از نوع طاق كجاوه اي از سنگ و آجر زده شده محل قبر خواجه عمادالدين محمود، وزير سرشناس شاه شيخ ابواسحاق اينجو می باشد.

در كنار اين غار نقش برجسته اي از جنگ رستم و شير ديده مي شود كه به دستور حسينعلي ميرزا فرمانفرماي فارس در سال ۱۲۱۸ ه.ق ساخته شده می باشد. در كنار آن نيز نقش برجسته ناتمامي از فتحعلي شاه قاجار و دو تن از پسرانش به چشم مي خورد. در دو طرف اين نقش برجسته دو نيم ستون به سبك ستون هاي دوره زنديه در درون كوه كار شده می باشد.

در سال ۱۳۷۰ به همت دانشكده ادبيات دانشگاه كرمان، كنگره بزرگداشت خواجو در كرمان برگزار شد و مراسم اختتاميه اين كنگره در شيراز انجام شد. با همين انگيزه به همت شهرداري شيراز و استانداري فارس، آرامگاه خواجو مرمت و بازسازي شده كه شامل بازسازي كف و بدنه و ايجاد يك سري ديواره هاي عمودي با مصالح سنگ می باشد. هم چنين مجسمه اي از سر و صورت خواجه از سنگ تراشيده شده، در اين مكان قرار گرفته می باشد. بناي آرامگاه خواجوي كرماني به شماره ۹۱۶ در فهرست آثار تاريخي به ثبت رسيد.

آدرس : شیراز ورودی جاده تهران یا مرودشت به شیراز

مسجد مشیر شیراز

مسجد مشير در محله سنگ سياه شيراز واقع شده و از بناهاي تاريخي مهم استان محسوب مي‌شود. اين مسجد توسط حاجي ميرزا ابوالحسن خان مشيرالملک ساخته شده می باشد.

در شمال مسجد شبستان کوچکي قرار دارد که با کاشي‌هاي رنگي منقوش زيبايي پوشيده شده و سقف دو زاويه شمالي آن به طرز زيبايي با کاشي‌هاي زيبا مقرنس‌کاري شده می باشد.

در پيشاني شبستان طاق‌نماي مرتفعي وجود دارد که آيات قرآني با خطوط درشت ثلث عالي بر آن نوشته شده و بر فراز اين شبستان دو گلدسته کاشي‌کاري ساخته شده می باشد.

در سمت شرق مسجد طاق‌نماي بلندي ديده مي‌شود که به شکلي زيبا با کاشي مقرنس‌کاري شده و کتبيه‌اي به خط ثلث از آيات قرآني دارد. در پشت طاق‌نما دالان و در بزرگ مسجد می باشد که به بازارچه ارمني‌ها گشوده مي‌شود.

اين مسجد همچنين داراي يک محراب کاشي‌کاري بسيار زيباست که بر آن سوره توحيد با خط نسخ خوب نگاشته شده می باشد.
وسط مسجد حوضي به طول ۲۵ متر و عرض ۱۰ متر ساخته شده می باشد. اين حوض از سنگ يکپارچه ساخته شده و سابقاً آن را با آب خيرات پر مي‌کرده‌اند.

آرامگاه سیبویه شیراز

آرامگاه سیبویه یکی از بناهای یادبود استان فارس می باشد که در محله سنگ سیاه منظقه شیراز در قبرستان باهلیه قرار دارد.

سیبویه که اسم کامل وی ابوبشر عمرو بن عثمان بن قنبر البصری می‌باشد، در سال ۱۴۰ هجری قمری در منظقه بیضا در شهرستان سپیدان استان فارس به دنیا آمد. وی در سن ۱۴ سالگی برای تحصیل علم عازم بصره شد و در بغداد که در آن زمان مرکز علم و دانش بود، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان علم اللغت شد. وی از فیلسوفان بنام و از علمای اعظم نحو و علوم عرب می باشد به طوری که «الکتاب» اولین کتاب حاوی صرف و نحو و از منابع و مآخذ قابل اطمینان می باشد. در واقع سیبویه اولین فردی بود که برای زبان عربی صرف و نحو نوشت و صداها را در این زبان مشخص ساخت بنابراین علامات ضمه، فتحه، کسره و تنوین‌ها، از ابتکارات سیبویه می باشد از همین رو وی به «سیبویه نحوی» ملقب گشت. کاری که سیبویه در این زمینه انجام داد، در زمان خود یک شاهکار بود و بدون کاری که وی انجام داد، پیشرفت زبان عربی میسر نبود و استحکام این زبان به این صورت باقی نمی‌ماند.

سیبویه هنگامی که عزم سفر به خراسان نموده بود در مسیر راه بیمار می‌شود و در سال ۱۸۰ هجری قمری در حالی که فقط ۴۰ سال داشت، در منظقه شیراز از دنیا می‌رود و در گورستان باهلیه مدفون می‌شود.

در سال ۱۳۵۳ خورشیدی توسط انجمن آثار ملی ایران آرامگاهی برای این دانشمند گرانقدر ساخته می‌شود. بنای آرامگاه تالاری می باشد در سمت شمال به طول ۸ و عرض ۵ متر که شامل طاق‌نماهایی با کاشی‌های معرق اثر هنرمندان خراسانی می باشد. قبر سیبویه در وسط آرامگاه واقع شده و روی آن سنگ سیاهی به طول ۱۹۰، عرض ۷۰ و ارتفاع ۳۵ سانتی‌متر قرار دارد. در واقع اسم محله سنگ سیاه به وجود همین سنگ بازمی‌گردد.

یکی از راه‌های دسترسی به این آرامگاه، از طریق دروازه کازرون می باشد. با گذشتن از مقابل امامزاده سید تاج‌الدین غریب و با پیمودن مسافتی حدود ۸۰۰ متر می‌توان به آرامگاه رسید.

ناگفته نماند که در منظقه قدیمی سیراف (در عسلویه استان بوشهر) که اکنون بندر طاهری نامیده می‌شود، یک مزار دیگر به اسم این دانشمند وجود دارد.

معنای اسم وی «منسوب به سیب» می باشد زیرا بسیاری از اسم‌های ایرانی پیش از اسلام و اوایل دوره اسلامی به پسوند نسبی «-ویه» ختم می‌شدند همچون دادویه و زادویه. فیروزآبادی مؤلف قاموس درباره معنای اسم وی می‌گوید: سیبویه یعنی «بوی سیب» و برخی نوشته‌اند که این ترکیب، معرف کسی می باشد که از وی بوی خوش به مشام می‌رسیده می باشد. گروهی نیز ظرافت و لطافتی که سیبویه داشته را دلیل اشتهار وی به این اسم می‌دانند.

آرامگاه شاه شجاع

شاه شجاع فرزند امیر مبارزالدین محمد مظفر، موسس سلسله آل مظفر بود که پس از پدرش به پاردشاهی رسید. شاه شجاع بر خلاف پدرش تعصب مذهبی زیادی نداشت . وی گاهی اشعاری نیز می‌سرود .

شاه شجاع یکی از بزرگترین و شجاع ترین پادشاهان آل مظفر بوده می باشد که در قرن هفتم چشم از جهان فرومی بندد و چون بعد از وی اختلاف بین جانشینان بوجود میاید وی را در محلی ساده و بدون هیچ تشریفاتی دفن می کنند ودر زمان زندیه فردی به اسم میرزا محمد خان کرمانی که از نوادگان شاه شجاع بود با اجازه کریم خان زند در سال ۱۱۹۱ هجری قمری سنگ بزرگی بر قبر وی نهاد و باغچه ای در اطراف آن احداث کرد و این سنگ تاکنون باقی مانده می باشد.

آرامگاه شاه شجاع که از دیدنی های شیراز می باشد ، دارای ۴ ستون مورب می باشد که گنبدی در بالای آن قرار دارد . سطح بیرونی گنبد به وسیله کاشی های تک رنگ نیلوفری تزئین شده می باشد و در سطح داخلی گنبد با کاشی های هفت رنگ تصاویر گل و بوته ایجاد کرده و در چهار قسمت داخل گنبد مطالب و اشعابه خط نستعلیق نوشته اند . آرامگاه دارای محوطه ای کوچک با تعدادی درخت نارنج می باشد . این آرامگاه در حال حاضر یکی از جاهای دیدنی شیراز به شمار می رود.