دو سال اول زندگی انسان با رشد و تکامل سریع جسمی و ذهنی همراه هست. تغییرات زیادی که در این دوران رخ می دهد، بر غذا میل کردن و دریافت مواد مغذی شيرخوار اثرگذار هست. هر گونه کمبود دریافت مواد مغذی از جمله آهن، روی، ویتامین A و غیره می تواند عواقب جبران ناپذیری بر تکامل شيرخوار در این مرحله و نیز سایر مراحل زندگی او بدنبال داشته باشد. از این رو توجه به تغذیه شيرخوار اهمیت اساسی می یابد. در این مقاله برآن شدیم اهمیت یکی از مواد مغذی ضروری برای انسان بخصوص در دوران شيرخواری را بررسی کنیم.
 
اهمیت عنصر آهن و عوارض ناشی از کمبود آن
آهن یکی از عناصر ضروری بدن انسان و از نظر فراوانی دومین فلز موجود در خاک می باشد. نقش اصلی آهن در بدن انسان، انتقال اکسیژن به بافتها و شرکت در بسیاری از فرایندهای مهم سلولی از جمله رشد و تکامل هست. این عنصر ضروری در بسیاری از غذاهای حیوانی و گیاهی یافت می شود. دریافت ناکافی آهن غذایی، سوءجذب، خونریزی های گوارشی و عفونتهای انگلی از مهمترین علل منجر شونده به کم خونی فقرآهن هست. کم خونی فقر آهن که با کاهش حجم یا غلظت هموگلوبین حاوی آهن از حد نرمال مشخص می شود، یکی از شایعترین بیماریها در دنیا می باشد.

کم خونی فقر آهن در شيرخواران
بروز کم خونی فقر آهن در شيرخوارانی که در نه ماه بدنیا می آیند، در ۴ ماه اول زندگیشان نادر هست. ممکن هست شیرخوارانی که از شیر غنی نشده گاو تغذیه می کنند قبل از ۴ ماهگی ذخیره آهنشان کاهش یابد. بعبارتی سن بروز کم خونی فقر آهن در شیر خوارانی که نارس بدنیا میآیند زودتر از شیرخوارانی هست که طبیعی (نه ماه) بدنیا آمده اند. پس از ۴ تا ۶ ماهگی نیز ذخیره آهن برای ادامه دوران شیرخوارگی کافی نیست. کم خونی مادر در طی دوران بارداری، مصرف غذاهای فاقد آهن و ناآگاهی مادر در مصرف مواد غذایی مناسب، بر ذخیره آهن جنین نیز اثرگذار هست. در شیرخوارگی نیز، علت اصلی کم خونی کاهش ذخیره آهن بدن شيرخوار به دلیل رشد سریع و ذخیره غذایی ناکافی آهن هست. بطوری که فقط ۵۰ درصد از آهن ناچیز موجود در شیر مادر جذب می شود.
 
آهن مواد غذایی و جذب آن به بدن
بطور کلی آهن هم در منابع غذایی حیوانی و هم در منابع غذایی گیاهی یافت می شود. گوشت قرمز، ماهی، سبزی های با برگهای سبز تیره، لوبیا، عدس، تخممرغ و زردآلو از جمله مهمترین منابع غذایی آهن می باشند. آهن موجود در مواد غذایی با منشاء حیوانی جذب بهتری نسبت به آهن موجود در مواد غذایی با منشا گیاهی دارد. بعنوان مثال تنها ۲-۱ درصد آهن موجود در اسفناج جذب بدن می شود.

مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C مثل لیمو یا آب پرتقال به همراه مواد غذایی حاوی آهن باعث افزایش جذب آهن میگردد. بطور متوسط ۱۰-۵ درصد از آهن مواد غذایی جذب بدن می شود، اگرچه وقتی بدن با تخلیه ذخایر آهن مواجه میشود این میزان جذب تا ۵-۳ برابر افزایش می یابد.

شيرخواران نارس نسبت به شيرخواران طبیعی ذخیره آهن کمتری دارند، زیرا مقدار زیادی از آهن در سه ماهه سوم بارداری به جنین منتقل می شود. بعلاوه نیاز آنها به آهن به دلیل سرعت رشد پس از تولد افزایش مییابد. کم خونی فقر آهن میتواند سبب اثرات منفی روی سیستم عصبی، کاهش توان عضلانی، اختلال عملکرد گوارشی و اختلالات ایمنی گردد. تا سن پنج ماهگی در شيرخواران طبیعی (با سن جنينی نه ماه) و ۳-۲ ماهگی در شيرخواران نارس، رشد بدن بدون نیاز به استفاده از آهن اضافی تامین می شود، چرا که آهن موجود در شیر مادر و نیز ذخایر شيرخوار تامین کننده آهن مورد نیاز او می باشد، اما بعد از آن برای حفظ تعادل آهن بدن، استفاده از آهن تکمیلی ضروری هست.

علائم کم خونی فقر آهن
رنگ پریدگی، بی اشتهایی، کاهش رشد، خستگی
زودرس، تغییرات رفتاری، زود رنجی، کج خلقی و شلی عضلات بدن از جمله
شایعترین علائمی هست که به کمخونی فقر آهن نسبت داده می شود.
 
توصیه ها
شيرخواران با وزن تولد کمتر از ۱۵۰۰ گرم به دوز بالاتری از آهن نیاز دارند، بطوریکه برای شيرخواران با وزن تولد بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ گرم ۳ میلیگرم به ازای کیلوگرم وزن بدن و برای شيرخواران با وزن تولد کمتر از ۱۰۰۰ گرم، چهار میلیگرم به ازای کیلوگرم وزن بدن آهن خوراکی توصیه می شود. بطور معمول توصیه می شود که قطره آهن تا ۲ سالگی مصرف شود و پس از این مدت، می باید در برنامه غذایی کودک مواد غذایی حاوی آهن گنجانده شود تا نیاز آنها به این عنصر ضروری تامین گردد.

پیشگیری از بروز کم خونی فقر آهن با تجویز به موقع آهن کمکی منجر به افزایش
قدرت یادگیری، افزایش بازده کار بدنی، کاهش بروز بیماریها، عفونتها و مرگ و
میر ناشی از آن خواهد شد و در دراز مدت یکی از سرمایهگذاریهای پر سود
کشوری به شمار میرود. طبق دستور وزارت بهداشت، در حال حاضر براي کلیه
شیرخوارانی که نارس بدنیا می آیند (قبل از نه ماهگی)،
از هنگام دو برابر شدن وزن، مکمل آهن توصیه می شود. شيرخواران نارس و
دارای وزن کم هنگام تولد به ۲ میلیگرم به ازای کیلوگرم وزن بدن قطره آهن
خوراکی نیاز دارند که باید از ۲ تا ۴ هفتگی شروع شود.

نی‌نی‌بان جدیدترین و بهترین مطالب خود را در تلگرام و از طریق سه کانال «راهنمای بارداری»، «کودک‌یاری» و «سلامت جنسی» در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد.