بسیاری از نسخه های خطی هم اکنون در پستوی خانه ها و در گنجه خانواده ها نگهداری می شود؛ از این رو تعداد مشخصی از منابع خطی در ایران در دست نیست؛ با وجود این به نظر می رسد که حدود ۵۰۰ هزار نسخه خطی در موضوعات مختلف شناسایی شده و نگهداری می شوند.

 
قدیمی ترین قرآن های خطی منسوب به ائمه علیهم السلام هست چنانچه این نسخ قرآنی از سوی ارادتمندان به آستان قدس رضوی وقف یا اهدا شده که ۱۰۰ نسخه آن مربوط به قرن اول تا سوم قمری بر روی پوست آهو کتابت شده و منسوب به دستخط مبارک هشت تن از ائمه اطهار (علیهم السلام) است

 
نسخه های خطی هم از حیث تاریخی و هم از منظر علمی حائز اهمیتند. در اهمیت و ارزش این منابع همین بس که همچنان راهگشای دانشمندان و پژوهشگران است و گاه نکته ای مذکور در این نسخ، کلید حل سؤالات ذهن بشر امروز.

از میان تمامی نسخ خطی کتابت شده، قرآن های خطی بیش از دیگر منابع حائز اهمیت اند.

 
این امر نه تنها از وجه قدسی بودن قرآن، که از منظر ارزش های هنری به کار بسته در نسخ نیز محسوب می شود.
از منظر کارشناسان هنری، بیشترین هنر اسلامی در دوره های مختلف در قرآن های خطی به کار رفته از این نظر چه در خط و چه در تذهیب و سایر هنرهای به کار بسته در متون، می توان این آثار را سرآمد دیگر نسخ خطی در دوره های مختلف دانست. از سوی دیگر، قرآن های خطی عموماً به دستور شاهان و امیران کتابت می شده و علاوه بر تمام و کمال بودن از حیث هنری، از منظر تاریخی نیز ارزشمند و قابل مطالعه اند.

گنجینه مخطوطات آستان قدس رضوی یکی از مهمترین مراکز نگهداری این منابع خطی است. گفته می شود که در این بخش از کتابخانه تعداد ۲۲ هزار نسخه خطی قرآن کریم نگهداری می شود؛ از این رو گنجینه قرآن و نفایس موزه مرکزی آستان قدس نخستین و غنی ترین موزه قرآن جهان به شمار می آید. اما اهمیت این مرکز تنها به نگهداری تعداد نسخه های قرآنی نیست، بلکه به قدمت قرآن هایی است که از دوره ائمه اطهار (علیهم السلام) در این مرکز نگهداری می شود.

قدیمی ترین قرآن های خطی منسوب به کیست؟

 
قدیمی ترین قرآن های خطی منسوب به ائمه علیهم السلام هست چنانچه این نسخ قرآنی از سوی ارادتمندان به آستان قدس رضوی وقف یا اهدا شده که ۱۰۰ نسخه آن مربوط به قرن اول تا سوم قمری بر روی پوست آهو کتابت شده و منسوب به دستخط مبارک هشت تن از ائمه اطهار (علیهم السلام) است.

قرآن های منسوب به دستخط امام علی (علیه السلام)، امام حسن (علیه السلام)، امام حسین (علیه السلام)، امام سجاد (علیه السلام)، امام صادق (علیه السلام)، امام رضا (علیه السلام) و همچنین چهار نسخه دیگر از جزوات قرآنی منسوب به دیگر ائمه اطهار (علیهم السلام) از شاخص ترین قرآن های این گنجینه است. عموم این قرآن ها در دوره صفویه به آستان قدس رضوی اهدا و یا وقف شده که در پشت برخی از این قرآن ها وقف نامه آنها به خط شیخ بهایی ذکر شده است.

قرآن منسوب به دست خط مبارک امام علی (علیه السلام)

 
یکی از قدیمی ترین قرآن های موجود در این گنجینه، قرآنی است منسوب به دست خط مبارک امام علی (علیه السلام) که اصل آن در کتابخانه انگلیس نگهداری می شود و چاپ عکسی آن (فاکسی میله) توسط یک ناشر پاکستانی به آستان مقدس رضوی اهدا شده است.
عشق و ارادت به خاندان اهل بیت علیهم السلام انگیزه این ناشر برای انجام چنین کاری بوده است. این نسخه که از طرف آقای بختیارالدین احمد در سال ۱۳۹۰ هجری شمسی به کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا شده است، بر روی ورق پوست آهو نوشته شده است.

قدیمی‌ترین قرآن های خطی

 
اندازه این قرآن، ۸/۵ در ۵ سانتی متر است. دو صفحه اول این قرآن دارای تذهیب بوده و جدولها در هر صفحه طلاکاری شده است. صفحه اول قرآن ۴ سطری و بقیه صفحه ها ۵  سطری هست و دارای اعراب گذاری هست. این قرآن کوچک شامل سوره های یاسین، صافات و زمر است.

در پایان این قرآن عبارت «کتبه علی بن ابیطالب» و مُهر یکی از امیران وابسته به دربار «شاه جهان» و یادداشت فرماندار انگلیسی لاهور، چارلز ریکس در سال ۱۸۵۴ میلادی آمده است. این قرآن به همراه دیگر قرآن های نفیس منسوب به ائمه اطهار علیهم السلام، در زمان اشغال پنجاب توسط انگلیسی ها از قلعه لاهور به لندن منتقل شده است.

قرآن منسوب به امام حسن (علیه السلام)

 
این قرآن خطی شامل سوره های یس تا جاثیه (جزء ۲۳ تا ۲۵ قرآن) است که در ۱۲۲ ورق بر روی پوست آهو در اندازه ۱۶٫۵ در ۱۱٫۵ سانتی متر به خط کوفی هفت سطری کتابت شده است. 
این اثر نفیس در سال ۱۰۰۸ هجری قمری به دست شاه عباس اول صفوی وقف آستان مقدس امام رضا (علیه السلام) شده است. در صفحه نخست این قرآن وقف اسم شاه عباس اول صفوی به خط و امضای شیخ بهایی به چشم می خورد و در صفحه آخر، ترقیم «کتبه حسن بن علی ابن ابیطالب فی سنة احدی اربعین» قابل تماشا است.

قرآن منسوب به امام حسین (علیه السلام)؛ اهدایی مقام معظم رهبری

 
از جمله نفایس اهدایی از سوی مقام معظم رهبری به گنجینه مخطوطات کتابخانه آستان قدس، قرآن های نفیسی است که توسط هنرمندان خبره سده های گذشته کتابت شده و با تذهیب های فوق العاده نماد و نشانه ای از اوج هنر اسلامی است. از جمله آثار بسیار نفیس اهدایی از سوی ایشان، قرآنی ا ست به مهر شاه اسماعیل صفوی که منسوب به دستخط مبارک امام حسین (علیه السلام) است.

قدیمی‌ترین قرآن های خطی

 
این قرآن بسیار نفیس در ۹ سطر بر پوست آهو کتابت شده و در خود مهری با عنوان ««کَتَبه حسین بن علی» دارد. این قرآن در هشت ورق نوشته شده است و یکی از قدیمی ترین نسخ خطی موجود در کتابخانه آستان قدس محسوب می شود. این قرآن در قرن اول هجری کتابت شده و با شماره ۳۳۸۲ در کتابخانه آستان قدس رضوی ثبت شده است.

قران منسوب به امام کاظم (علیه السلام)

 
در صفحه اول این قرآن که منسوب به دستخط امام هفتم شیعیان است، وقف نامه ای به خط و امضای شیخ بهایی در سال ۱۰۰۹ هجری قمری دیده می شود. این قرآن دارای ۸۳ برگ در قطع بیاضی به ابعاد ۲۸ × ۱۷ سانتی متر است که آیات وحی در ۶ سطر در هر صفحه با مرکب مشکی مایل به قهوه ای کتابت شده است. در این اثر معنوی بخشی از کلام الله مجید از آیه ۲۵۲ سوره بقره تا آیه ۸۹ آل عمران را شامل می شود که به خط کوفی، روی پوست آهو کتابت شده است.

 
این قرآن دارای نقش و سجع مهر و تعدادی یادداشت های تاریخی و مهر متولیان زمان است.
قرآن منسوب به دست خط مبارک امام سجاد (علیه السلام)، امام صادق (علیه السلام) و امام رضا(علیه السلام) از جمله دیگر آثار ارزشمندی است که در این کتابخانه نگهداری می شود.

قرآنی که پوتین به رهبری اهدا کرد

 
این قرآن از ارزشمندترین قرآن های قدیمی است، چنانچه  بخش خاورمیانه شناسی دانشگاه مسکو درباره تاریخچه آن اعلام کرد: «قرآنی که رئیس جمهور پوتین به جناب آیة الله خامنه ای رهبر ایران هدیه کرد، مربوط به دوره مروان آخرین خلیفه بنی امیه بود که والی شام به سلطان سلیم عثمانی هدیه کرده بود و بعدها پادشاه دیگر عثمانی نیز آن را به عباس میرزا نائب السلطنه قاجار هدیه کرده بود. 
عباس میرزا نیز در جنگ قاجار و روس به دلیل رشادت های والی گنجه این قرآن را به وی هدیه کرده بود و در دوران شوروی سابق این قرآن به دستور استالین به موزه آرمیتاژ شهرستان سن پترزبورگ انتقال یافت و اینک پوتین این قرآن را به آیة الله خامنه ای رهبر انقلاب ایران هدیه کرد.