در مورد پوکی استخوان در دوران یائسگی چه اطلاعاتی دارید و چگونه می توان از بروز آن پیشگیری کرد با افزایش سن افراد با کاهش توده اسنخوانی رو به رو می شوند و چرا بانوان یائسه دچار شکستگی در منطقه لگن می شوند ؟

 پوکی استخوان از علل مهم بیماری و معلولیت در بانوان مسن می باشد. پوکی استخوان تقریبا در ۵۵ درصد از بانوان بالاتر از ۵۰ سال ایجاد می شود و هزینه هایی که باعث مراقبت پزشکی ناشی از شکستگی استخوان می شود بسیار زیاد می باشد. این بیماری با توجه به یافته ها و دانش جدید به طور قابل توجهی قابلیت پیشگیری دارد.

تعیین نقطه ای که در آن تغییرات اسکلتی مربوط به سن، نیاز به تداخل پزشکی داشته باشد یک چالش بزرگ می باشد. مدت ها قبل از آنکه علائم بالینی پوکی استخوان ایجاد شود توده استخوانی در حال از دست رفتن می باشد و روش های تشخیصی نمی تواند خطر شکستگی های خودبخودی و میکروسکوپیک را که منجر به عوض شکل ستون فقرات و احیانا علائم بالینی شود نشان دهد و افرادی را که در خطر می باشد از افرادی که در خطر نیستند متمایز نماید.

پیشرفت های دموگرافیک باعث افزایش تشخیص تعداد افراد مسن در خطر پوکی استخوان شده می باشد. قدرت استخوان به علت کاهش تراکم استخوان کم می شود.در اثر افزایش سن برداشت از استخوان بیشتر از ترمیم آن می باشد که باعث کاهش توده استخوانی می شود.

اختلال ساختمان میکروسکوپی در بافت استخوان باعث شکستگی های میکروسکوپیک در استخوان می شود که خودبخودی می باشد و شخص متوجه آ« نمی شود. توده استخوانی موجود نه تنها به میزان از دست رفتن استخوان مربوط می باشد بلکه به وضعیت هورمونی و سن نیز ربط دارد و هم چنین بستگی به حداکثر میزان توده استخوانی نیز دارد.

افزایش سن باعث اختلال در متابولیسم ویتامین D3 و اختلال در جذب کلسیم می شود. جذب و دریافت کلسیم نیز با افزایش سن کاهش می یابد. کاهش رژیم حاوی کلسیم این وضعیت را تشدید می نماید. پوکی استخوان به علت اختلال در بازسازی می باشد.

شروع کاهش توده استخوانی از ستون فقرات از ۲۰ سالگی می باشد. برداشت کلسیم از استخوان ها از ۳۰ سالگی ۰٫۷ درصد می باشد. در ۲۰ سال اول یائسگی ۳۰درصد کاهش توده استخوانی ایجاد می شود. با افزایش سن توده استخوانی در زن و مرد کم می شود. اثر افزایش سن روی از دست دادن استخوان در بانوان بیشتر از مردان می باشد. تشدید از دست رفتن استخوان بلافاصله بعد از یائسگی می باشد. پیک توده استخوانی در مردان بیشتر از بانوان می باشد. توده استخوانی در سفیدپوستان کمتر از سیاه پوستان می باشد.

براساس آمار سازمان بهداشت جهانی و تغذیه در سن ۹۰ سالگی، ۱٫۳ بانوان و ۱٫۶ مردان از شکستگی لگن رنج می برند. بعد از سن ۶۵ سالگی شیوع شکستگی لگن در بانوان سفیدپوست بیشتر از شیوع سکته قلبی، سرطان پستان و بیماری دیابت می باشد.

عوامل خطرساز

از آنجا که درمان بیشتر در کسانی که بیشترین عوامل خطرساز پوکی استخوان را دارند مهم می باشد عوامل خطرساز پوکی استخوان باید بررسی شوند تا درمان و غربالگری افراد پرخطر انجام شود.

عوامل خطرساز پوکی استخوان شامل سه گروه هستند. یکی عوامل سرشتی که غیر قابل عوض و اصلاح هستند و یک فرد را مستعد بروز آن می نمایند و آن عبارتند از سن، نژاد آسیایی و سفید، سابقه فامیلی پوکی استخوان، کوچک بودن جثه بدن، سابقه شکستگی قبلی، یائسگی زودرس و سابقه برداشتن تخمدان ها (اوارکتومی)

عوامل قابل عوض و اصلاح که عبارتند از دریافت کم کلسیم و ویتامین D3، اعتیاد به سیگار و عدم تحرک می باشد.

عوامل و شرایط طبی که با افزایش خطر پوکی استخوان همراه هستند عبارتند از: عدم تخمک گذاری در خلال سال های بارداری، پرکاری تیروئید، پرکاری غده اراتیروئید، بیماری های مزمن کلیه و بالاخره بیماری هایی که با مصرف کورتیکو استروئیدها همراه هستند.

تشخیص پوکی استخوان در یائسگی

تراکم سنجی استخوان (BMD) جهت تعیین پوکی استخوان و تعیین خطر شکستگی و تداخل درمان جهت پیشگیری برای تمام بانوان بالای ۶۵ سال بدون توجه به عوامل خطرساز و برای بانوان یائسه جوان تر در صورت وجود یک یا بیشتر عوامل خطرساز باید انجام شود.

اندازه گیری تراکم استخوان های سرگردن ران و ستون فقرات کمری، روش کلینیکی اولیه برای تراکم سنجی استخوان می باشد. تراکم سنجی استخوان براساس انحراف از استاندارد تراکم استخوان متوسط بانوان جوان و سالم تفسیر می شود. اگر این انحراف ۱- باشد یعنی ۱-۱-TScore پوکی استخوان تفسیر می شود.

اگرچه یک ارتباط قوی بین تراکم سنجی استخوان و خطر شکستگی وجود دارد ولی سن، سلامت کلی بدن و خطر سقوط تاثیر در ایجاد و خطر شکستگی دارد.

عوامل ایجادکننده پوکی استخوان

درمان پوکی استخوان در یائسگی

مشاوره بانوان برای اصلاح عوامل خطرساز قابل عوض، هم در پیشگیری و هم در درمان پوکی استخوان موثر می باشد، خیلی از بانوان رژیم ناکافی کلسیم و ویتامین D دریافت می نمایند و می توان با تغییرات در رژیم غذایی و استفاده از مکمل  ها آن را تصحیح نمود.

بانوان باید ۱۵۰۰-۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم و ۶۰۰-۴۰۰ واحد ویتامین D روزانه دریافت نمایند، که می تواند از طریق رژیم غذایی یا استفاده از مکمل ها باشد. ترک اعتیاد به سیگار و ورزشی منظم روزانه باعث جلوگیری از پوکی استخوان می شود. درمان برای تمام بانوان با کاهش توده استخوانی (استئوپنی) و افرادی که عوامل خطرساز برای شکستگی دارند و توصیه می شود.

داروهایی که برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان توصیه می شوند داروهایی هستند که عمدتا از جذب کلسیم و کاهش توده استخوانی جلوگیری می نمایند یا عواملی هستند که باعث تحریک استخوان سازی جدید می شوند.

هورمون  درمان

هورمون درمانی برای پیشگیری و درمان استخوان مفید می باشد. در مطالعات نظارتی نشان داده شده می باشد که درمان با استروژن که هورمون زنانه می باشد، باعث کاهش شکستگی ناشی از پوکی استخوان تا حدود ۵۰ درصد می شود وقتی که بلافاصله بعد از یائسگی شروع شده باشد و تا مدت طولانی ادامه یافته باشد. همچنین باعث کاهش احتمال و ایجاد شکستگی در زنانی که دچار پوکی استخوان باشند، می شود.

در یک مطالعه نتایج درمان تا حدود ۳۴درصد بعد از یک مدت ۵ ساله نشان داده شده می باشد. مطالعات اخیر نشان داده می باشد که حتی مقدار کم استروژن ۰٫۲۵ میلی گرم استرادیول یا ۰٫۳ میلی گرم استروژن کونژوگه با ۱٫۵ میلی گرم پروژسترون روزانه به همراه کلسیم و ویتامین D باعث افزایش پورتال یک تراکم استخوان می شود.

ترکیبات بی فسفانات شامل آلندرونیت هفتگی باعث مهار جذب استخوان می شود و هم از پوکی استخوان پیشگیری و هم آن را درمان می نماید. بیماران باید با معده خالی با یک لیوان بزرگ آب دارو را میل نمایند و حداقل ۶۰- ۳۰ دقیقه دراز نکشند چون عوارض این دارو تحریک سیستم گوارشی فوقانی و ایجاد زخم در منطقه مری می باشد.

ترکیبات دارویی که بطور خاص گیرنده های استروژن را روی استخوان تحت تاثیر قرار می دهند و باعث اثرات ضداستروژن در بافت های دیگر می شوند نیز می توان استفاده نمود که از آن جمله رالوکسیفن یا داروی Evista می باشد که با دوز ۶۰ میلی گرم روزانه هم برای پیشگیری و هم برای درمان پوکی استخوان استفاده می شود رالوکسیفن باعث اثرات مشابه استروژن، در روی استخوان و لیپید بدون تحریک روی پستان و رحم می گردد. کلسی تونین بصورت اسپری بینی (میاکلسیک ۲۰۰ واحد) داروی دیگری می باشد که برای درمان پوکی استخوان استفاده می شود.

هورمون پاراتیروئید که بصورت زیرپوستی تزریق می شود داروی جدید برای درمان پوکی استخوان می باشد. این دارو برعکس داروهای دیگر که باعث مهار جذب کلسیم از استخوان می شود باعث تحریک استخوان ران می شود و این دارو برای بانوان یائسه در معرض شدید شکستگی توصیه می شود. اخیرا ترکیبات حاوی منوکلونال آنتی بادی برای تحریک گیرنده های استخوان سازی در دسترس قرار گرفته می باشد که باعث کاهش خطر شکستگی ستون فقرات و سر استخوان ران می شود و دو بار در سال بصورت زیرجلدی تا سه سال پی در پی تجویز می شود.

داروهایی که در درمان پوکی استخوان استفاده می شوند

ماهنامه دنیای سلامت – دکتر فاطمه قائم مقامی*
*استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران- فوق تخصص سرطان های بانوان