خیلی از مادران خیال می کنند فقط نوع تغذیه در دوران بارداری از اهمیت زیادی برخوردار است، در حالی که بیشتر متخصصان تغذیه می گویند اهمیت تغذیه مادر در دوران شیردهی به هیچ وجه کمتر از اهمیت تغذیه در دوران بارداری نیست؛ چراکه ذخایر بدن مادر در دوران بارداری تقریبا به اتمام می رسد و برای بازگشت به وضعیت عادی و تولید شیر کافی مجبور است به تغذیه خود توجه بیشتری نشان دهد. در همین زمینه، پای صحبت های دکتر سیدضیاءالدین مظهری، متخصص تغذیه و رژیم درمانی نشسته ایم.

آقای دکتر! در دوران شیردهی، مادران باید از کدام گروه های غذایی بیشتر استفاده کنند؟
ـ شیردهی، نیاز مادر را به تمامی گروه ها افزایش می دهد. مادر شیرده نیازهای افزوده تری نسبت به سایر دوران های زندگی اش به تمامی گروه های غذایی دارد و مصرف بیشتر آنها توصیه می شود. به طور مثال، گروه نان و غلات شامل گندم، جو، جودوسر، برنج و فرآورده های غلات است و توصیه می شود سهمی از انرژی دریافتی از این گروه غذایی (معادل ۱۱ تا ۱۲ واحد) البته از نوع کامل اش دریافت شود. گروه دوم سبزیجات هستند. این دسته از مواد غذایی چه به صورت برگی، ساقه ای و ریشه ای و یا میوه ای مثل گوجه فرنگی، کدو، بادمجان، خیار و گل کلم، لوبیای سبز، نخودفرنگی و عدس و انواع کلم ها به میزان ۵ تا ۷ واحد به صورت خام و پخته در طول برنامه های غذایی روزانه باید میل شوند. یادتان باشد که هر واحد سبزیجات معادل ۱۰۰ گرم یا یک لیوان به صورت خام و نیم لیوان به صورت پخته است.
 
نظرتان درباره میزان مصرف میوه ها، لبنیات، انواع گوشت ها و چربی ها چیست؟
ـ درباره میوه ها باید گفت که بهتر است به میزان ۳ تا ۴ واحد یعنی ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم از انواع میوه جات فصل به رنگ های مختلف به صورت آب میوه یا خود میوه یا کمپوت های خانگی بدون شکر مورد استفاده قرار گیرد. درباره گروه شیر و لبنیات نیز باید بگوییم که اهمیت این گروه نه تنها از بعد ارزش تغذیه ای بسیار چشم گیراست بلکه از منابع بسیار ارزنده ای جهت تامین کلسیم و ویتامین B۲ نیز محسوب می شود. از این رو، خانم های شیرده بهتر است روزانه ۳ تا ۴ واحد از این گروه غذایی میل کنند. در زمینه میزان مصرف گروه گوشت ها، حبوبات، دانه ها و مغزها و حتی تخم مرغ نیز باید گفت از منابع مناسب پروتئین حیوانی، ویتامین های B۱۲ و B۶ و مواد معدنی نظیر فسفر، روی و مخصوصا آهن هستند. از این رو، میزان سهم روزانه ۳ تا ۴ واحد (۹۰ تا ۱۲۰ گرم) گوشت قرمز و سفید یا جایگزین های آنها برای این خانم ها توصیه می شود. یادتان نرود که هر واحد گوشت معادل ۳۰ گرم گوشت یا یک عدد تخم مرغ، ۳/۱ لیوان دانه ها و مغزها و نصف لیوان حبوبات پخته محاسبه می شود. گروه آخر نیز چربی ها و روغن ها هستند. اما با توجه به انرژی متراکم شان، به عنوان یک گروه مستقل به حساب نمی آیند، چرا که به صورت مریی و نامریی در جیره غذایی افراد وجود دارند و باید در مصرف شان حد اعتدال را رعایت کرد.
 
خب، اگر بخواهد همه این ها را مصرف کند که دچار اضافه وزن می شود!
ـ ببینید؛ در دوران شیردهی نیز مانند ایام بارداری سازش های متابولیکی خاصی در هضم و جذب مواد غذایی میل شده ایجاد می شود. از کمترین میزان انرژی، پروتئین و انواع ویتامین و املاح دریافتی بهترین استفاده به عمل می آید ولی کوچک ترین اضافه دریافت انرژی به صورت افزایش مداوم وزن و چاقی به درجات مختلف پدیدار می شود. از این رو، مادرانی که به سلامت و تناسب اندام خود اهمیت می دهند با توجه به حد متوسط شیر تولید شده (در اکثر بانوان به میزان ۷۵۰ میلی لیتر شیر) نباید در ۶ ماهه اول تولد (نسبت به انرژی مورد نیاز قبل از بارداری) بیش از ۳۴۰ کیلوکالری و در ۶ ماهه دوم نباید بیش از ۴۰۰ کیلوکالری دریافت کنند. لذا هرگونه پرخوری و گرایش به هله هوله و تنقلات که متراکم از انرژی و فاقد موادمغذی مکفی هستند نباید به جیره روزانه مادران شیرده افزوده شود. در ضمن، یکی از عوامل تاثیرگذار بر افزایش وزن مادران شیرده عادت به ناخنک زدن و ریزه خواری و گرایش شدید به مصرف مواد شیرین است که توصیه می شود تا حد ممکن محدود شوند اما به هیچ عنوان رژیم کم کالری گرفتن جایز نیست.
 
آیا غذایی که یک مادر شیرده می خورد، امکان دارد که فرزندش را هم بیازارد؟
ـ به هر حال، تعدادی از شیرخواران در قبال بعضی از موادغذایی میل شده توسط مادرشان دچار دل درد، ناآرامی و کولیت می شوند و یا از استعمال بو و طعم آنها به شیر تولید شده دچار بی میلی می شوند. البته چنین رخدادهایی به طور دقیق قابل پیش بینی و پیشگیری نیستند اما این مادران با توجه به نوع موادغذایی مصرفی و عکس العمل فرزندشان، شخصا می توانند تصمیم بگیرند که کدام ماده غذایی را حذف کنند یا از میزان مصرف شان بکاهند. برخی از این غذاها عبارت اند از: سیر، پیاز، کلم، شلغم، لوبیای سبز و حبوبات، ریواس و زردآلو که احتمال ایجاد دل دردهای ۲۴ ساعته را برای شیرخوار بالا می برند. در ضمن، مصرف زیاد هندوانه، خربزه، هلو و دیگر میوه های نوبرانه، کامل نرسیده و کال در ایجاد اسهال و دل درد تاثیرگذارند. در بعضی خانواده ها نیز مصرف برخی موادغذایی توسط مادر در فرزند شیرخوارشان ایجاد حساسیت و آلرژی می کند که از جمله آنها می توان به شیر گاو، تخم مرغ، فرآورده های گوشتی، بادام زمینی، فرآورده های سویا اشاره کرد که بهتر است از برنامه غذایی حذف شوند.
 
و چه غذاهایی کمک می کنند شیر مادر زیاد شود؟
ـ به طور تجربی مشخص شده مصرف برخی خوراکی هاافزایش دهنده شیر مادر است ولی دلایل علمی در قبال آنها و عملکردشان در چرخه های زیست شیمیایی پروسه تولید شیر ارایه نشده است و جمعی از پژوهشگران بر این باورند که ممکن است یک عقیده دیرپا و ریشه دار در مورد مصرف آنها موجب آرامش خیال و اعتماد به نفس بیشتر در مادران می شود. گسترده ترین و اثرگذارترین این خوراکی ها عبارت اند از: شبدر، بادام، کنجد، شاهدانه، دم کرده رازیانه، شیر، ماست و دوغ، ماءالشعیر، ماهی، کاهو و غلات پرک شده مخصوصا جوی پرک شده که توصیه می شود به صورت تلفیق شده در کنار هم به مصرف برسند.