مهرماه سال ٣٢ تا انقلاب ٥٧

از اول مهرماه فضای دانشگاه ملتهب بود ، دادگاه های فرمایشی مصدق ، دانشجویان را عصبی کرده بود و هر روز اعتراضات گسترده تر می شد. حکومت پهلوی با کودتای ننگین ٢٨ مرداد سال ١٣٣٢مصدق نخست وزیر با تدبیر را کنار زده بودند و زاهدی دست نشانده را جای او قرار داده بودند. همه کاری کرده بودند که امید مردم و دانشجویان از بین برود، آنها تا جایی که توانسته بودند آزادی را محدود و فعالان سیاسی را سرکوب کرده بودند.

“در روز ۱۴ آذر ۱۳۳۲ با ورود دنیس رایت، کاردار جدید سفارت انگلیس به ایران دانشجویان دانشکده های حقوق و علوم سیاسی، دندانپزشکی، فنی، پزشکی و داروسازی در دانشکده های خود تظاهرات پر شوری علیه رژیم کودتا و مقاصد آن برپا کردند که در روز ۱۵ آذرماه این تظاهرات به خارج از دانشگاه کشیده شد و ماموران انتظامی در زد و خورد با دانشجویان، شماری را مجروح و گروهی را دستگیر و زندانی کردند.

مجموعه ی این رویداد ها و اعتراضات پیگیر دانشجویان پس از کودتا، که یکی از مهم ترین قطب های فعال و مخالف دولت را تشکیل می دادند، رژیم را بر آن داشت که با استقرار دائمی گروهی از نظامیان در محوطه دانشگاه، اقتدار خود را به آن ها نشان دهد.

اینچنین بود که در یک اقدام کم سابقه در روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲، نیروهای لشکر ۲ رزمی به دانشگاه تهران اعزام شدند.” (١)

نیروهای امنیتی و گاردهای باتوم به دست دور تا دور دانشگاه را گرفته بودند ، دانشجویان مشغول درس و کلاس های خود بودند اما ظواهر امنیتی دانشگاه گویی سرگرمی در راه داشت ، آن ها هم احساس کرده بودند قرار به یک اتفاق است.

“از آنجا که دو روز پس از این اقدام نیکسون معاون زمان رییس جمهوری امریکا وارد تهران شد، برخی نوع واحد نظامی اعزامی به دانشگاه، عملکرد آنان و تشویق های بعدی مهاجمان به دانشگاه تهران از سوی ارتش و ارتقاء درجه آن ها را به عنوان نشانه ای از قصد قبلی دولت کودتا برای سرکوب دانشجویان در آستانه ورود وی به حساب می آورند.” (٢)

روزنامه اطلاعات عصر روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ گزارشی درباره «تظاهرات چند تن از دانشجویان» منتشر و پس از آن اعلامیه فرمانداری نظامی را منعکس کرد که به ” تحریکات عناصر اخلالگر و افراطی» اشاره کرده بود. در گزارش این روزنامه آمده بود: «مقارن ساعت ده و ربع بامداد امروز از طرف عده ای از دانشجویان تظاهراتی در دانشگاه علوم صورت گرفت که بلافاصله مامورین فرمانداری نظامی متظاهرین را متفرق ساختند و سیزده نفر از دانشجویان را دستگیر کردند. پس از آن در حوالی دانشکده فنی نیز از طرف چند تن از دانشجویان منتسب به احزاب چپ تظاهراتی انجام شد و چون تظاهرکنندگان با اخطارهای ماموران انتظامی متفرق نشدند و در برابر مامورین مقاومت می کردند بر اثر تیراندازی مامورین ۳ نفر مجروح شدند و هفده نفر هم دستگیر گردیدند. گلوله به سینه و ران مجروح شدگان اصابت کرده و جمعا ۳۰ نفر در دانشگاه دستگیر شده اند. پس از تظاهرات مزبور وضع دانشگاه آرام گردید و مامورین انتظامی بر اوضاع آنجا مسلط شدند… یک مقام مسئول فرمانداری نظامی تهران درباره تظاهرات امروز به خبرنگار ما اظهار داشت: امروز عده ای از عناصر اخلالگر که منتسب به حزب منحله توده بودند به دانشگاه رفته و عده ای از دانشجویان را مجبور به تظاهرات نمودند و در حال دسته جمعی به مامورین فرمانداری نظامی محافظ دانشگاه که مسلط بر اوضاع بودند حمله کرده، قصد ربودن اسلحه آن ها را داشتند و مامورین نیز اقدام به تیراندازی نمودند. مجروحین به بیمارستان شماره دو ارتش اعزام و در آنجا بستری شده اند… ساعت دو بعد از ظهر امروز خبرنگار ما به بیمارستان شماره ۲ ارتش مراجعه کرد و اطلاع یافت که سه نفر از مجروحین حادثه امروز دانشگاه آقایان مصطفی بزرگ نیا و شریعت رضوی در اثر اصابت گلوله به منطقه ریه و سینه و خونریزی شدید فوت کرده اند. جنازه مقتولین ساعت دو و ده دقیقه بعد از ظهر برای تعیین علت مرگ به اداره پزشکی قانونی منتقل گردید. آقای احمد قندچی یکی دیگر از مجروحین که اینک در بیمارستان بستری است، حالش خطرناک است و بطوری که پزشکان معالج اظهار می دارند امید بهبودی وی نیز کم است.” (٣)

در سال های بعد از ۱۶ آذر خصوصا طی سال های پس از انقلاب، آرام آرام در روایت وقایع آن روز، ورود قریب الوقوع نیکسون حضور پررنگ تری یافت. تا آنجا که بسیاری اساساً اعتراض به محاکمه ی  مصدق و تجدید رابطه با بریتانیا که محور اصلی اعتراضات دانشجویان در روزهای منتهی به ۱۶ آذر بود را نادیده گرفته و این روز را به واسطه ی آنچه اعتراض به سفر ریچارد نیکسون، معاون رئیس جمهور آمریکا می خواندند، روز اعتراض به امپریالیسم جهانی و به طور خاص امریکا به حساب آوردند.

پی نوشت:
(١) سایت تاریخ ایرانی
(٢) همان
(٣) روزنامه اطلاعات