از قدیم گفته‌اند فرزند ثمره عشق و ازدواج است، اما گاهی تلاش برای داشتن این ثمره به ثمر نمی‌نشیند و برخی زوج‌ها لقب نابارور را به دوش می‌کشند. بسیاری از زوج‌های نابارور به‌طور دقیق نمی‌دانند ناباروری چه تعریفی دارد و علت آن چیست. به علاوه برخی زوج‌ها خود را نابارور می‌دانند در حالیکه هنوز همه تلاش شان را برای درمان نکرده اند و غافل اند که این روزها تکنیک های مختلفی برای درمان نازایی توسط متخصصان وجود دارد که می تواندبه سادگی مشکل آنها را برطرف کند. بنابراین در قدم اول لازم است بدانید ناباروری چیست و چرا این مشکل به وجود می‌آید.
                                           
ناباروری یعنی چه؟
دکتر زویا طاووسیان، متخصص بانوان و زایمان در تعریف ناباروری می‌گوید: اگر زوجی خواهان بچه‌دار شدن باشند، رابطه جنسی منظم داشته و ۱۲ماه از تصمیم‌شان برای بچه‌دار شدن گذشته باشد اما حاملگی صورت نگرفته، گفته می‌شود نابارور هستند. برای این تعریف معمولا ۱۲ ماه را در نظر می‌گیرند اما گاهی باتوجه به سن زوج خصوصا خانم، این زمان کمتر در نظر گرفته شده و زوج را به بررسی جدی ترغیب می‌کنیم. گاهی اوقات برخی زوج‌ها خود را نابارور می‌دانند اما درحقیقت اینطور نیست و فقط کافی است ارتباط جنسی خود را منظم‌تر کنند تا به نتیجه دلخواه برسند.

چرا نابارور هستید؟
گفته می‌شود ناباروری ممکن است به علل مردانه، علل زنانه، علل مردانه- زنانه و علل ناشناخته اتفاق بیفتد.  این دلایل را مرور می کنیم:

علل مردانه (۴۰درصد)
دکتر نقیبی معتقد است، تمام عللی که در مورد بانوان گفته شد درباره مردان هم ممکن است وجود داشته باشد.

۱- اسپرم‌های نامناسب: ممکن است تعداد اسپرم‌ها کافی نباشد، یعنی بدن مرد اسپرم‌های کافی برای تولیدمثل تولید نمی‌کند یا ممکن است تحرک اسپرم‌ها کم باشد، یعنی اسپرم تولید می‌شود اما این اسپرم‌های تولیدشده تحرک کافی برای رسیدن به تخمک را ندارند. گاهی هم ممکن است اسپرم‌ها کیفیت مطلوبی نداشته باشند و ناقص تولید شوند. تغذیه، الکل، دخانیات و… همه می‌توانند در ساختمان نطفه و آسیب به آن تاثیرگذار باشند. بنابراین اسپرم‌ها به لحاظ تعداد، تحرک، کیفیت و محتوای ژنتیکی و. . . باید در وضعیت مطلوبی باشند؛ مسائل زیادی می‌توانند اینها را تحت تاثیر قرار دهند.
 
۲- نقص بیضه‌ها: ممکن است بیضه‌ها که مسوولیت ساخت اسپرم‌ها را برعهده دارند به دلایل گوناگون آسیب دیده باشند. دلایلی مثل آسیب، ضربه، نقص‌های ژنتیکی و. . . می‌تواند سبب نقص بیضه‌ها شود. ممکن است فردی به‌طور مادرزادی بیضه نداشته باشد یا گاهی در مردانی دیده شده که بیضه‌ها در دوران جنینی در داخل شکم تشکیل شده‌اند که اگر نهان بیضگی به‌موقع تشخیص داده نشود، ممکن است بافت بیضه به دلیل حرارت داخل شکم از بین رفته و سبب ناباروری مردانه شود. گاهی هم شغل آقایان، کار با مواد شیمیایی یا حرارت زیاد سبب آسیب بیضه‌ها می‌شود.

۳- نقص مجرای عبور اسپرم: اسپرم‌های تولیدشده، باید بتوانند خود را به تخمک برسانند تا عمل لقاح صورت گیرد. هر نقص یا انسدادی که در این مجرا وجود داشته باشد، می‌تواند ناباروری ایجاد کند. عفونت‌های مختلف، ضربه یا جراحت، وازکتومی و. . . همگی می‌توانند از دلایل بسته شدن مجرای عبور اسپرم‌ها شوند.

۴- واریکوسل: یکی از عوامل دیگر ناباروری مردانه واریکوسل (بزرگ شدن رگ‌های بیضه و به نوعی واریس بیضه‌ها) است. واریکوسل می‌تواند سبب بالا رفتن حرارت بیضه‌ها و آسیب اسپرم‌ها شود.

۵- بیماری‌ها و اختلالات هورمونی: هرنوع اختلال یا بیماری مربوط به هورمون‌ها می‌تواند سبب نقص‌های مختلف و ناباروری در آقایان شود. درحقیقت هورمون‌ها به دلیل اهمیتی که دارند باید در وضعیت تعادل باشند و هرنوع اختلال در هورمون‌ها می‌تواند نقص‌های مختلفی ایجاد کند.

علل زنانه-مردانه (۱۰درصد)
دکتر طاووسیان علل زنانه-مردانه را اینطور توضیح می‌دهد: این دلیل بین خانم‌ها و آقایان مشترک است و ممکن است در هر دو وجود داشته باشد؛ یعنی در برخی موارد هم خانم و هم آقا مشکل دارند. گاهی هم به دلیل نقص‌ها یا اختلالات کروموزومی نقص‌هایی در بیضه‌ها یا اسپرم‌های تولیدی وجود دارد؛ همین موضوع در خانم‌ها می‌تواند سبب نقص یا عدم  تخمدان یا تولید تخمک‌های نامطلوب شود. درحقیقت این دلیل را می‌توان در دسته علت‌های مردانه یا زنانه هم گنجاند.

علل زنانه (۴۰درصد)
دکتر ژیلا نقیبی علل زنانه را ۴۰ درصد از عوامل ناباروری عنوان کرده و مهم‌ترین و عمده‌ترین این علل را برمی‌شمارد:

 ۱- اختلال در تخمک گذاری: یکی
از شایع‌ترین علل ناباروری زنانه، اختلال در تخمک‌گذاری است که می‌تواند
به دلایل گوناگونی اتفاق بیفتد. معمولا زنانی که کیست تخمدان یا  نارسایی
یا از کارافتادگی زودرس تخمدان دارند به این مشکل مبتلا می‌شوند. دلایل
دیگری نظیر استرس، تغذیه نامناسب، علل ژنتیکی یا مادرزادی، بیماری‌ها یا
داروهای مصرفی و. . . هم در این امر دخیل هستند که سبب می‌شوند تخمک تولید
نشود یا تخمک مناسبی ساخته نشود که هر دو در دسته اختلال تخمک‌گذاری قرار
می‌گیرند.

۲- اختلال در مسیر عبور تخمک: از آنجا که تخمدان
در لگن قرار دارد، تخمک ساخته شده در تخمدان باید از لوله‌های فالوپ عبور
کرده و به رحم برسد تا باروری صورت گیرد. گاهی تخمک ساخته می‌شود اما به
دلیل بسته بودن لوله‌های فالوپ این تخمک‌ها نمی‌توانند به رحم برسند و
بارداری انجام شود. بسته بودن لوله‌های فالوپ به دلایلی مثل عفونت،
چسبندگی‌های ناشی از اعمال جراحی، بستن عمدی لوله‌ها (کسی که فرزند دارد و
برای جلوگیری از بارداری لوله‌های خود را بسته و الان خواهان بارداری است)،
نقص‌های مادرزادی که در ساختار لوله‌ها وجود دارد و. . . ممکن است اتفاق
بیفتد.

۳- نقص‌های رحمی: در مواردی ممکن است رحم به لحاظ
ساختاری مشکل داشته باشد و درحقیقت به دلایل مختلف ساخت کاملی نداشته باشد 
یا اینکه به دلیل سقط‌های مکرر یا کورتاژ بافت رحم تخریب شده یا حتی بافت
اضافه به وجود آمده باشد. همه اینها سبب می‌شود نطفه داخل رحم جایگزین نشود
و ناباروری ایجاد شود. گاهی حتی ممکن است به دلایل مادرزادی رحم وجود
نداشته یا به دلیل بیماری از بدن خارج شده باشد.

۴- اختلال در دهانه رحم: عفونت،
تومور، علل ژنتیکی و. . . ممکن است سبب بسته شدن مجرای رحم شده و اسپرم‌ها
نتوانند خود را به رحم برسانند و بارداری ایجاد کنند.

۵- پس زدن اسپرم: گاهی
همه موارد گفته شده سالم است و مشکلی وجود ندارد، یعنی تخمک‌ها مناسب است،
رحم و لوله‌ها هم سالم است اما بدن خانم اسپرم‌های آقا را پس می‌زند و
علیه اسپرم‌ها آنتی بادی ترشح کرده و اسپرم‌ها را از بین می‌برد. در این
موارد بدن خانم اجازه نمی‌دهد اسپرم فعالیت خود را انجام دهد و آن را نابود
می‌کند.

۶- اختلالات هورمونی: یکی دیگر از دلایل ناباروری
در بانوان اختلال در هورمون‌های بدن است. کم‌کاری تیروئید ازجمله بیماری‌هایی
است که در خانم‌های نابارور بسیار شایع است و حتما باید به آن توجه داشت.

۷- چاقی یا لاغری بیش از حد: در
خیلی از موارد به بیماران گفته می‌شود وزن خود را در وضعیت نرمال و مطلوب
نگه دارند و از رژیم‌های غیرتخصصی دوری کنند. بسیاری از خانم‌ها ممکن است
به دلیل زیبایی یا بیماری‌های مختلف لاغری بیش از حد داشته باشند که این
مورد نیز به نوبه خود می‌تواند سبب اختلالات مختلف در بدن و ناباروری شود.
مساله چاقی یا لاغری بیش از حد هم در آقایان و هم در خانم‌ها ممکن است سبب
ناباروری شود.

علل ناشناخته (۱۰درصد)
توضیح علل ناشناخته را هم از دکتر طاووسیان اینطور شنیدیم: گاهی ناباروری به دلایل ناشناخته صورت می‌گیرد، یعنی همه عوامل لازم برای باروری هم در خانم و هم در آقا، سالم است اما ناباروری وجود دارد. درحقیقت زمانی که در بررسی‌ها دلیل مشخصی برای ناباروری به دست نیاید، گفته می‌شود ناباروری با دلایل ناشناخته است که این مورد هم حتما باید درمان شود. اینطور نیست که چون دلیل مشخصی وجود ندارد، درمانی هم وجود نداشته باشد و درمان‌ها برای این مورد هم انجام می‌شوند.

عوامل دخیل در باروری
دکتر زویا طاووسیان درباره عواملی که در باروری موثر است می‌گوید: برای بارور شدن عوامل زیادی دخیل است، ازجمله تولید نطفه، مسیر عبور نطفه، رسیدن به مقصد خاص، ترکیب دو گامت با هم، بستر رشد نطفه، محیط قرار‌گیری جنین و.. که همه این عوامل دست به دست هم می‌دهند تا باروری موفق اتفاق بیفتد. هرکدام از این مراحل دچار نقص باشد (چه در خانم و چه در آقا) سبب ناباروری می‌شود.

دکتر آل یاسین هم در تایید این موضوع توضیح می‌دهد: وقتی می‌گوییم ناباروری، یعنی زوج نابارور؛ بنابراین برای تعیین عوامل ناباروری یک زوج، در درجه اول باید از آنها شرح حال کامل بگیریم. پس از آن معاینه و مرحله بعدی هم انجام برخی آزمایشات تشخیصی است. بنابراین تشخیص درست و به‌موقع علت ناباروری بسیار مهم و یکی از گام‌های اساسی درمان است.

سن، مهم‌ترین مولفه است
دکتر 
آل‌یاسین، متخصص بانوان و زایمان درباره مهم‌ترین مولفه ناباروری می‌گوید:
مهم‌ترین مساله در یک زوج نابارور سن و سال، خصوصا سن زن است. قدرت باروری
خانم‌ها محدود بوده و به‌طور میانگین از ۱۴ تا ۴۴ سالگی به طول می‌انجامد.
بعد از ۳۵ سالگی تعداد تخمک‌های یک خانم به مقدار زیادی کاهش می‌یابد و
همین موضوع سبب کم شدن قدرت باروری می‌شود.

آمارها چه می‌گوید؟
دکتر ژیلا نقیبی، جنین‌شناس معتقد است: میزان ناباروری در دنیا بین ۱۰ تا ۱۵ درصد است که این رقم به ۲۰ درصد در ایران نیز می‌رسد؛ یعنی از هر پنج زوج یک زوج نابارور وجود دارد. درحقیقت میزان ناباروری در ایران بیش از سایر نقاط دنیاست که این موضوع قدری جای تامل دارد  و بررسی‌های بیشتر نیاز است.

دکتر آل‌یاسین نیز درباره آمار حاملگی‌ها در سال‌های ابتدایی ازدواج می‌گوید: خانمی که جوان است و مدت کمی از زمان ازدواجش می‌گذرد، اگر خواهان بچه است و ارتباط منظم داشته باشد بین ۷۰ تا ۸۰ درصد در سال اول ازدواج حاملگی صورت می‌گیرد. ۱۰ تا ۱۵ درصد در سال دوم و پس از کمی تامل باردار می‌شود و نزدیک ۱۰ درصد هم به‌عنوان نازا شناخته می‌شود.